Yolsuzluk algılaması
endeksi ve Türkiye

CUMHURİYET – Prof. Dr. Orhan ŞENER – 09.02.2024

Bağlantılı yazılar; https://nacikaptan.com/?p=105389 – https://nacikaptan.com/?p=55176

Geçen ay açıklanan 2023 yılı yolsuzluk endeksinde, Türkiye 180 ülke arasında 34 puanla 115. sıraya yükseldi. 100 puan en temiz ülkeye verilirken 0 puan en kirli ülkeye verilmektedir. Yolsuzluk algılama indeksi (corruption perception index, CPI) yapılırken aşağıdaki kriterler kullanılmaktadır.

CPI KRİTERLERİ
Toplumda rüşvet algısının artması,
Kamu fonlarının amacı dışında harcanması,
Kamu yöneticilerinin yetkilerini kişisel çıkarları için kullanmaları,
Hükümetlerin yolsuzluğu önlemede yetersiz kalmaları,
Yasaların kamu görevlilerinin yolsuzluklarını gizlemelerine olanak sağlaması,
Yolsuzluğu belgeleyen kişilerin yasalar tarafından korunmaması,
Yolsuzluğa yol açan bürokrasinin varlığı,
Yetkililerin kamu görevleri için yakınlarının tayin edilmesi,
Kamu görevlilerinin kamu olanaklarını kişisel çıkarları için kullanması,
Yöneticilerin kişisel çıkarları için yolsuzluklara göz yumması,
Bazılarının yolsuzluk suçundan yargılanmasından muaf tutulması,
Vatandaşların hükümetin eylemleri ilişkin bilgilere erişmelerinin engellenmesi.

YOLSUZLUK SIRALAMASI
Uluslararası Saydamlık Örgütü’ne göre, en temiz ve ciddi yolsuzluk sorunu olmayan ülkeler:

Danimarka 90 puanla 1., Finlandiya 87/2, Norveç 84/4, İsviçre 82/6, Hollanda 79/8, Almanya 78/9, Kanada 76/12, İngiltere 71/20, ABD 69/24, İtalya 56 puanla 42..

Önemli yolsuzluk sorunu olanlar: Çin 42/76, Hindistan 39/93, Arjantin 37/98.

Çok ciddi yolsuzluk sorunu olanlar: Cezayir 36/104, Mısır, Endonezya, Türkiye (115/34), Pakistan, Rusya, Bangladeş, İran, Azerbaycan, Irak, Afganistan, Irak, Sudan, Yemen, Suriye, Somali, Venezüella.

NEDENLERİ
Otoriter yönetimler
Yasaların yoksul ve varlıklıya göre farklı uygulanması
Bazı kişilerin yolsuzluk muafiyeti (impunity for corruption); örneğin yolsuzluk yapan memurun yargılanmasının amirinin iznine tabi olması.
Doğu Avrupa’da ve Ortadoğu’da otoriter yönetimler
Protestan ülkelerin Katoliklere göre daha temiz olmaları
Derin yolsuzluğun genellikle İslam ülkelerinde ortaya çıkması
Ülkede hukukun üstünlüğüne uyulmaması
Yargının bağımsız olmaması
Yolsuzluğu ihbar edenlerin (whistleblowers) yargı tarafından korunmaması

ÇÖZÜM ÖNERİMİZ
İlk 10’na giren ülkeler dışındaki gelişmiş Batı ülkelerinde, küreselleşme nedeniyle yolsuzluk az da olsa artmıştır. Örneğin 2013 yılında İngiltere 10’uncu sıradan 2023 yılında 20. sıraya yükselirken ABD aynı yıllarda 16. sıradan 24. sıraya yükselmiştir. 2012 yılında “Dünya Yolsuzluk Algılama Endeksi”nde 50 puanla 69. sırada olan Türkiye; 2023 yılında 34 puanla 115. sıraya yükselmiştir. Avrupa Birliği normlarının uygulandığı Yunanistan ise aynı dönemlerde 40 puanla 64. sıradan, 49 puanıyla 59. sıraya gerilemiştir.

Yoksulluk skorunun düşürülebilmesi için öncelikle yukarıda sıraladığımız yoksulluk kriterleri ve nedenlerini ortadan kaldıracak yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Öncelikle, fayda/maliyet analizleriyle kamu yatırımları alternatifleri arasından seçilmelidir ve kamudaki savurganlıklar sıfırlanmalıdır. Denetimde etkinlik sağlanmalıdır. Vergi adaletini sağlayacak, kamu gelirlerini artıracak, yoksulluğu-yolsuzluğu önleyecek ve adil gelir dağılımını sağlayacak; “Kişisel Servet Vergisi”nin uygulanması gerekmektedir. Almanya bu vergiyi 30 yıl kadar uygulayarak 10 yıldır en temiz 10. ülke olmuştur.