EKONOMİ VE ULUSAL ORDULAR – I / II / III *** I Orta Doğu’da Savaş Bütçeleri * II Türkiye’de güçlü ordu: Bir balon! * III Askere ‘selam’ polisle devam…

Mezhep…

İsrail-Arap (ve İran) kutuplaşması, bölgenin tarihine damga vuran bir özellik iken son yıllarda buna Sünni-Şii Müslüman kutuplaşması eklendi, hatta öne çıktı. Ülkeler mezhep ekseni üstünden saflaşmaya ve hızla birbirleriyle çatışmaya başladılar.

ABD emperyalizmi, yeri geldiğinde bu mezhep kutuplaşmasından da yararlandı. Dahası, bu çatışmalara hem ABD hem çeşitli büyük merkezler silah, mühimmat satarak çatışmalardan nemalandılar. Örneğin dünyada 2013’ün en çok silah alan ilk 5 ülkesinden ikisi petrol zengini S. Arabistan ile BAE… Silahları satan ilk 5 ülkeler ise Rusya, ABD, Çin, Fransa ve İngiltere…

Orta Doğu’da mezhep savaşlarını kızıştırmak kimilerinin işine gelirken savaş arabalarına yüklenen ölüm silahları için harcanan bütçeler milyarlarca doları buluyor. Birçok Orta Doğu ülkesi, eğitimden sağlıktan esirgediği bütçeleri askeri harcamaya, silaha ayırırken , silahları satanlar için Orta Doğu coğrafyasında bitmek bilmeyen savaşlar, onlar için büyük kazanç kapısı.

Kısa adı SIPRI olan İsveç Stokholm merkezli barış örgütünün verilerine göre, Orta Doğu ülkeleri içinde en yüksek askeri harcama yapan ülkeleri S.Arabistan, Türkiye ve İsrail oluşturuyor. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), İran ve Umman, Orta Doğu askeri harcama liginin diğer ikinci üçlüsü olarak biliniyor.

Burada, yöntem olarak askeri harcamaların nasıl hesaplandığını anımsatmak gerek. SIPRI’ye bildirilen askeri harcama bilgileri, ülkelerin beyanlarına dayanıyor ve Birleşmiş Milletler’e de benzer bilgiler veriliyor.

Her ülke, merkezi bütçesinden “savunma” harcaması olarak ne kadar bütçe ayırdığını bildiriyor. Bu harcamalar, askeri personele ödemeler, mal (silah dahil) ve hizmet alımı ile askeri yatırımlardan (üs, havaalanı gibi) oluşuyor. Bazı ülkeler, büyük ordular barındırıp askeri harcamalarında “personel”e ağırlık verirken bazı ülkelerin orduları küçük ama silah alımları olağanüstü boyutlarda. BAE, bunun en somut örneği…

Kişi başına…

Orta Doğu ülkelerinin askeri harcamalarının büyüklüğünü daha doğru anlayabilmek, her ülkenin nüfusunu dikkate almayı gerektiriyor. Bu yapıldığında, 6 milyonluk nüfusuna karşılık BAE’nin 14 milyar dolara yakın askeri harcaması olduğu dikkati çekiyor. Nüfusa oranlandığında yılda kişi başına 2 bin 250 dolara yakın askeri harcama yaptığı görülüyor BAE’nin… S.Arabistan ile Kuveyt de benzer durumdalar. Kuşkusuz bu harcamaların önemli kısmı petrol gelirleriyle silah alımlarından oluşuyor. Ama petrol zengini ülkeler, bu silahları kullanıyor mu? Pek öyle görünmüyor. S.Arabistan ile birlikte BAE, IŞİD gibi Sünni örgütlere bu depolanmış silahlarını kullandıran Sünni güçler olarak biliniyorlar.

İsrail, yine nüfusuna göre askeri harcaması yüksek bir ülke. Bu yaklaşımla Türkiye’nin kişi başına ancak 221 dolarlık askeri harcaması olduğu görülüyor. Bildirimleri doğruysa, İran ile Mısır gibi nüfus olarak Türkiye ile aynı kategoride olan ülkelerin de kişi başına askeri harcamaları yüksek değil. Aynı şey Irak için de geçerli.

Per­çem düş­tü, kel gö­rün­dü; ger­çek bir kez da­ha or­ta­ya çık­tı… AKP Tür­ki­ye­si öy­le böl­ge­sel güç fi­lan de­ğil, güç ka­ri­ka­tü­rü bi­le de­ğil… Ter­si­ne, AKP Tür­ki­ye­si, as­ke­ri gü­cü va­sat, han­tal bir ya­pı…

Tür­ki­ye ge­ri­ler­de…

Mer­ke­zi Stok­hol­m’­de bu­lu­nan ba­rış ör­gü­tü SIP­RI­’nin ve­ri­le­ri­ni dik­ka­te alır­sak, Tür­ki­ye­’nin as­ke­ri har­ca­ma­la­rı, mil­li ge­li­ri­nin yüz­de 2,3’ü do­la­yın­da. SIP­RI­’ye bil­di­ri­len 16 mil­yar do­lar­lık as­ke­ri har­ca­ma­yı nü­fu­sa böl­dü­ğü­nüz­de, Tür­ki­ye­’nin ki­şi ba­şı­na as­ke­ri har­ca­ma­sı 221 do­lar­da ka­lı­yor. Oy­sa, IŞİ­D’­in ar­ka­sın­da du­ran pet­rol zen­gi­ni Kör­fez ül­ke­le­ri, özel­lik­le ABD, Rus­ya, Fran­sa, İn­gil­te­re­’den al­dık­la­rı son mo­del si­lah­la­ra yap­tık­la­rı har­ca­ma­lar­la, Tür­ki­ye­’nin ki­şi ba­şı­na as­ker büt­çe­si­nin kat kat üs­tün­de bir güç ser­gi­li­yor­lar.

Sün­ni Müs­lü­man­la­ra li­der­lik ya­pan S. Ara­bis­ta­n’­ın mil­li ge­li­ri­nin yüz­de 9’u­nun üs­tün­de as­ke­ri har­ca­ma­sı var. En bü­yük si­lah alı­cı­la­rı ara­sın­da yer alı­yor Su­udi­ler…

İs­ra­il’­in as­ke­ri har­ca­ma­la­rı mil­li ge­li­ri­nin yüz­de 6’sı­na yak­la­şı­yor ve ol­duk­ça et­ki­li bir vu­ru­cu gü­cü var. Al­tı mil­yon­luk nü­fu­su­na kar­şı­lık Bir­le­şik Arap Emir­lik­le­ri (BA­E)’nin 14 mil­yar do­la­ra ya­kın as­ke­ri har­ca­ma­sı var. Nü­fu­sa oran­lan­dı­ğın­da yıl­da ki­şi ba­şı­na 2 bin 250 do­la­ra ya­kın bir as­ke­ri har­ca­ma de­mek bu ve mil­li ge­li­rin yüz­de 4’ü­ne ya­kın.

Ger­çek mi?

Ko­nu, as­ke­ri har­ca­ma­lar olun­ca bil­di­ri­len res­mi ra­kam­la­rın ger­çe­ğin bir kıs­mı­nı yan­sıt­tı­ğı, tam ger­çe­ğin ise bi­li­ne­me­ye­ce­ği öne sü­rü­lür. Ni­te­kim, SIP­RI­’ye ve , Bir­leş­miş Mil­let­le­r’­e bil­di­ri­len Tür­ki­ye­’ye ait 17 mil­yar do­lar­lık 2013 as­ke­ri har­ca­ma­sı­nın ger­çe­ği yan­sıt­mak­tan uzak ol­du­ğu, za­man za­man bi­lim dün­ya­sın­da da, po­li­tik çev­re­ler­de de öne sü­rül­mek­te­dir.

Bu iti­raz­la­rı ola­bil­di­ğin­ce or­ta­dan kal­dır­mak üze­re fark­lı bir yön­tem ge­liş­ti­ren Bil­gi Üni­ver­si­te­si öğ­re­tim üye­le­rin­den Prof. Nur­han Yen­türk, ger­çek as­ke­ri har­ca­ma­la­rı kes­ti­re­bil­mek için, “iz­le­ne­bi­len, kıs­mi iz­le­nen, tah­min edi­le­n” har­ca­ma­lar di­ye üç kü­me­den olu­şan bir şab­lon ge­liş­tir­di.

Kı­sıt­lı iz­le­nen ve tah­min edi­len­ler, ger­çek as­ke­ri har­ca­ma­la­rın yüz­de 20’si­ni bu­lu­yor. Bu da as­ke­ri har­ca­ma ola­rak res­mi ka­yıt­lar­da yer ala­nın yüz­de 20 da­ha üs­tün­de bir as­ke­ri har­ca­ma­dan söz edi­le­bi­le­ce­ği­ni or­ta­ya ko­yu­yor.

Ni­te­kim, Yen-­tür­k’­ün şab­lo­nu 2013 yı­lı­na uy­gu­lan­dı­ğın­da, SIP­RI­’ye bil­di­ri­len 17 mil­yar do­lar­lık as­ke­ri har­ca­ma­nın 19 mil­yar do­la­ra çık­tı­ğı , yi­ne de mil­li ge­li­rin yüz­de 2,3’ü­nü bi­raz aşa­bi­len bir har­ca­ma­da ka­lın­dı­ğı or­ta­ya çı­kı­yor.

MSB büt­çe­si…

2013’te 36,3 mil­yar TL’­lik, ya da 19 mil­yar do­lar­lık as­ke­ri har­ca­ma­la­rın yüz­de 54’ü­nü Mil­li Sa­vun­ma Ba­kan­lı­ğı büt­çe­si oluş­tur­du. Jan­dar­ma, Sa­hil Gü­ven­lik ve sa­vun­ma sa­na­yi­ye ay­rı­lan büt­çe­ler yüz­de 26,5 tut­tu. Bu yüz­de 80,5’tan ge­ri ka­lan yüz­de 19,5’un önem­li bir kıs­mı, as­ker emek­li­le­ri­ne ya­pı­lan öde­me­ler­den olu­şu­yor. Bun­la­rın as­ker har­ca­ma­sı sa­yı­lıp sa­yıl­ma­ma­sı tar­tı­şı­lır ama so­nuç­ta, as­ker­le il­gi­li bir har­ca­ma…

Per­so­nel…

Tür­ki­ye­’de as­ke­ri har­ca­ma­la­rın iç da­ğı­lı­mı bir baş­ka ger­çe­ğe işa­ret edi­yor; Har­ca­ma­lar­da per­so­nel mas­raf­la­rı, büt­çe­nin ya­rı­sı­na ya­kı­nı­nı oluş­tu­ru­yor. TSK’­nın açık­la­dı­ğı son bil­gi­le­re gö­re 700 bi­ni aş­kın ki­şi or­du­da bu­lu­nu­yor. Bun­la­rın 206 bi­ni­ni uz­man per­so­nel, 445 bi­ni­ni ye­dek su­bay, er ve er­baş­lar (yü­küm­lü per­so­nel) oluş­tu­rur­ken 50 bi­nin bi­raz üs­tün­de de si­vil per­so­nel or­du için ça­lı­şı­yor. Per­so­nel ağır­lık­lı bu or­du­nun si­lah-teç­hi­zat do­na­nı­mı ise ikin­ci plan­da ka­lı­yor.

Prof. Yen­tür­k’­ün bul­gu­la­rı­na gö­re, as­ke­ri har­ca­ma­la­rın mil­li ge­li­re ora­nı 2007-2009 yı­la­rın­da mil­li ge­li­rin yüz­de 2,9’u­nu bu­lur­ken iz­le­yen yıl­lar­da yüz­de 2,3’e in­miş gö­rü­nü­yor. Ba­zı yo­rum­cu­lar, bu­nun AKP re­ji­mi­nin bi­linç­li bir ter­ci­hi, TSK’­nın hem per­so­nel hem si­lah-mü­him­mat ih­ti­ya­cın­da ta­sar­ru­fa git­me­si ile il­gi­li ol­du­ğu­nu be­lir­ti­yor­lar. Ama he­men bu yo­ru­ma bir so­ru ek­le­mek ge­rek; TSK’­dan ta­sar­ruf ya­pı­lır­ken Em­ni­-ye­t’­in büt­çe­si ne ol­du?

Güç­lü or­du?

Ağır ba­san gö­rüş, Tür­ki­ye­’nin as­ke­ri gü­cü­nün, özel­lik­le AKP ik­ti­da­rı dö­ne­min­de za­yıf­la­tıl­dı­ğı yö­nün­de. For­mel ola­nı eğip bük­se­niz en­for­me­li­ni de üs­tü­ne ek­le­se­niz mil­li ge­li­rin yüz­de 2,3’ün­den iba­ret bir as­ke­ri har­ca­ma ka­pa­si­te­si olan bir ül­ke­dir Tür­ki­ye… He­men Or­ta Do­ğu’­da­ki ül­ke­le­re, he­le ki pet­rol zen­gi­ni ve on­la­rın azı­lı düş­man ola­rak gör­dü­ğü İs­ra­il’­in ayır­dı­ğı büt­çe­le­re ba­kıl­dı­ğın­da Tür­ki­ye­’nin as­ke­ri büt­çe­si dü­şük­tür.

Türk Si­lah­lı Kuv­vet­le­ri (TSK)’nın, özel­lik­le AKP re­ji­min­de güç­ten bi­linç­li ola­rak dü­şü­rül­dü­ğü sır de­ğil­dir. Po­li­tik İs­la­m’ın öte­den be­ri ken­di­si­ne teh­dit ola­rak gör­dü­ğü ve “as­ke­ri ve­sa­ye­t” ola­rak ni­te­le­di­ği TSK, AKP re­ji­min­de, Gü­len ce­ma­ati’­nin koa­lis­yo­nu ile bir yan­dan Er­ge­ne­kon, Bal­yoz ope­ras­yon­la­rı ile güç­ten dü­şü­rül­dü, üst rüt­be­li kuv­vet ko­mu­tan­la­rı dar­be id­di­ala­rı ile sin­di­ril­di, bir yan­dan da ku­rum ola­rak ge­li­şi­mi tör­pü­len­di, büt­çe­ler­den al­dık­la­rı pay­lar azal­tıl­dı ve so­nuç­ta mil­li ge­li­rin yüz­de 2,7’si ka­dar pay alır­ken son yıl­lar­da pay­la­rı yüz­de 2,3’e ka­dar dü­şü­rül­dü. Bun­lar sa­yı­lar­la sa­bit.

Bu­na “de­mok­ra­tik­leş­me-si­vil­leş­me­” gü­zel­le­me­le­ri ya­pan alık de­mok­rat sa­yı­sı hiç de az de­ğil­dir, her ne ka­dar son za­man­lar­da göz­le­ri açıl­sa da… Ama ma­dal­yo­nun bir de öte­ki yü­zü var­dır. AKP, as­ke­ri ve­sa­ye­ti et­ki­siz bı­ra­kır­ken “ha­ki şid­de­t”­i tör­pü­le­di­ği­ni öne sü­rer­ken, ken­di­si­nin da­ha çok kon­tro­lün­de ol­du­ğu “ma­vi şid­de­t”­i, ya­ni iç gü­ven­lik güç­le­ri­ni, özel­lik­le Em­ni­ye­t’­i hız­la do­nat­tı, hem kad­ro hem si­lah, ekip­man yö­nün­den, he­le ki Ge­zi di­re­ni­şi­ni ya­şa­dık­tan son­ra iyi­ce tah­kim et­ti.

İç gü­ven­lik…

As­ke­ri har­ca­ma­la­rı ol­du­ğu ka­dar “iç gü­ven­li­k” ya­ni po­lis har­ca­ma­la­rı­nı da araş­tı­ran Bil­gi Üni­ver­si­te­si öğ­re­tim üye­le­rin­den Prof. Dr. Nur­han Yen­türk ve eki­bi, Em­ni­yet Ge­nel Mü­dür­lü­ğü, MİT, MGK, ve İçiş­le­ri Ba­kan­lı­ğı­’nın har­ca­ma­la­rı­nın, 2006 yı­lın­da mil­li ge­li­rin yüz­de 1’i­nin al­tın­da iken 2010 son­ra­sı yüz­de 1.2’ye çık­tı­ğı­nı sap­ta­dı­lar. Ve­ri­len şab­lon­la 2013 yı­lı har­ca­ma­la­rı he­sap­lan­dı­ğın­da, po­lis har­ca­ma­la­rı­nın bi­raz da­ha ar­tı­rı­lıp yüz­de 1.3’e ulaş­tı­ğı gö­rü­le­bil­mek­te­dir.

Gö­rü­nen, as­ke­ri har­ca­ma­lar­da bir ya­tay sey­re ge­çi­lir­ken po­lis har­ca­ma­la­rı­nın yıl­dan yı­la ar­tı­rıl­dı­ğı­dır. Bu bi­linç­li bir AKP re­ji­mi ter­ci­hi­dir. İç gü­ven­lik har­ca­ma­la­rın­da, bek­le­ne­ce­ği gi­bi, Em­ni­yet Ge­nel Mü­dür­lü­ğü yüz­de 56’lık pay­la en yük­sek pa­ya sa­hip. Yüz­de 17 do­la­yın­da pay alan İçiş­le­ri Ba­kan­lı­ğı­nın har­ca­ma­la­rın­da köy ko­ru­cu­la­rı yıl­lık 600-700 mil­yon li­ra­yı bu­lan ma­aş­lar­la dik­kat çe­ki­yor­lar. Kal­dı ki bu ra­ka­ma ko­ru­cu­la­rın SGK prim­le­ri ve kul­lan­dık­la­rı si­lah-mü­him­mat har­ca­ma­la­rı da­hil de­ğil­dir.

AKP re­ji­mi­nin yıl­dan yı­la ar­tır­dı­ğı “Em­ni­yet kad­ro­la­rı­”, as­ke­ri kad­ro­la­rı geç­ti­ği gi­bi, eği­tim, sağ­lık kad­ro­la­rı­na oran­la da dik­kat çe­ki­ci bo­yut­la­ra gel­miş­tir. Ha­zi­ran 2014 iti­ba­riy­le 252 bin Em­ni­yet­çi kad­ro­ya kar­şı­lık sağ­lık­çı kad­ro­su 383 bin­de kal­mak­ta­dır. Ay­nı ta­rih­te as­ke­ri kad­ro­nun ise 209 bin ol­du­ğu be­lir­til­miş­tir. Em­ni­ye­tin es­ki­den gö­rev kap­sa­mın­da­ki bir­çok ala­nın özel gü­ven­lik şir­ket­le­ri ve ele­man­la­rı­na terk edil­di­ği­ni ge­çer­ken anım­sat­ma­lı. Ha­len 4 bi­ne ya­kın si­vil ve res­mi ku­rum­da özel gü­ven­li­ğin hiz­met yap­tı­ğı­nı ve ser­ti­fi­ka­lı özel gü­ven­lik­çi sa­yı­sı­nın 80 bi­ni geç­ti­ği­ni ay­rı­ca be­lir­te­lim.