DİKTATÖRLERE KARŞI
ŞİDDETSİZ SİVİL EYLEM
YÖNTEMLERİNİ GELİŞTİREN
GENE SHARP KİMDİR ?
ŞİDDETSİZ EYLEM YÖNTEMLERİ NELERDİR
‘Şiddet dışı Hareketin Politikası’
2000 devrimlerini planlayan adam
Siz devletin malı mısınız?..
Bir anlaşmazlık çıktı diyelim. Devlet size kötü muamele etti, cezalandırdı, vesaire… Ortada bir haksızlık olduğuna inansanız bile size istediğini yapabilir ve siz de sesinizi çıkartamaz mısınız? Bu arada sadece siz de değil. Mesela dışarıdan biri görse… Ne oluyor demeye kalksa… O da karışamaz mı!..
Bir malsınız ve devlet denilen kavramın bekası için susmak zorundasınız,öyle mi!..
Bir portre anlatacağım şimdi. Mısır, Libya, Yemen, Bahreyn… Ortadoğu yangın yerine dönmüşken… Birçok kişiye göre bu işin teorisyeni,Her gün büyüyen sivil itaatsizliğin arkasındaki beynin… Hayatını nümayişin entelektüel temelini yaratmaya adamış, münzevi bir Amerikalı bilim adamının öyküsünden bahsedeceğim. Hem ayaklanmaların ardında komplo teorisi arayan, kafası alengirli olanlara… Hem de hikâyenin üstüne düşünmeye hazır, zihnini berrak tutmayı başarabilenlere… Kim kimin malı, biraz pazar jimnastiği yapalım…
Washington’da bir Etiyopya lokantası… Karşımda Amerikan rüyasını yaşamış bir Etiyopyalı. Başarı öyküsünü anlatıyor. Bir yandan önümdeki, Etiyopya usülü krep, injerayla boğuşuyorum… Bir yandan da… Benim gibi Etiyopyalının Amerika’yı nasıl fethettiğini dinleyen yanımdaki iki Amerikan dışişleri memurunun suratını yakalamaya çalışıyorum. “Ben bu işe başladığımda, otoparkları Amerikalılar yönetirdi” diyor.
“Hepsini devirdim. Yanımda çalışanlar Etiyopyalı. Kazandığım parayla da Etiyopya’dakilere yardım ederim.”
KİM KİMDEN KORKUYOR
Anlatıyor. Dışişleri’nden o iki kişi de, ağızlarını açmadan dinliyor. Karşımızda Washington’ın otopark kralı Henok Tesfaye… Kentin havalimanları dahil neredeyse yarısını kontrol eden ve yılda 180 milyon dolar kazanan 37 yaşındaki patron… Hep beraber Washington’da Etiyopya’ya misafir oluyoruz!.. Ben neyse… Amerikalılar da…
Thomas Jefferson’ın bir sözü var. “Eğer halk devletten korkuyorsa, bu tiranlıktır. Devlet halktan korkuyorsa, bu demokrasidir” demiş. O gün Dışişleri’nin elemanları Tesfaye’den korktu mu, zannetmiyorum. Ama şunu biliyorum. Etiyopyalı o kadar rahat konuşuyordu ki, gözünde korkunun esamisi okunmuyordu. İşte anlatacağım adam da… Hayatını bu korkunun teorisine adamış, bugün dünyadaki karışıklıkların en büyük ideologlarından biri:Gene Sharp.
* 83 yaşında. Lakabı, ‘Şiddet dışı aktivizmin Makyavel’i’.
* Ohio’da Protestan bir rahibin oğlu olarak doğuyor. Babası sürekli seyahat ettiği için kimseyle uzun süreli dost olamıyor.
* Bir antisosyal. Hiç evlenmemiş. Çocuk yok. Aile yok. Yanında bir tek asistanı var.
* Ohio’da sosyoloji okuyor. Okulda Mahatma Gandi’nin hayatından etkilenince, sivil itaatsizlik üzerine araştırmaya başlıyor. Ve 60 yıl sürecek bir serüvenin içine dalıyor.
* 50’lerde bir hapislik dönemi var. Şiddete karşı olduğundan Kore Savaşı’na katılmayı reddedişi… Ve dokuz ay hapis yatması.
* Çıkıyor. Sonra İngiltere’ye geçiyor. Oxford’da siyaset bilimi doktorasına.
* O dönemin Avrupa’sı, bugünün 3. Dünyası gibi… Toplumsal hareketler açısından zengin. Bir yandan açık laboratuvar İngiltere… Bir yandan 2. Dünya Savaşı’nda Nazi rejiminin altını oyan öğretmen hareketi üzerine okumalar… İyice donanım kazanıyor.
* 60’larda ülkesine dönüp Harvard’a başlıyor. Burada 30 yıl sürdüreceği araştırmasına girişiyor. Sekiz yıl sonra, 1973’te, sonunda bütün teoriyi bir kitapta toplamayı başarıyor: ‘Şiddet dışı Hareketin Politikası’. 902 sayfa. Tuğla gibi…
* İlk kitap tamamen teori üzerine kurulu. Bir protesto gösterisinin nasıl planlanması gerektiği… Ve diktatörlüklere karşı geçmişte uygulanıp başarılı olmuş yöntemler…
* Kitap, üniversitede büyük ilgi görüyor. Adı yavaş yavaş duyulmaya başlayınca da, bu işi bir araştırmadan daha ötesine taşıyor. Yazdığı kitabın uygulayıcısı olmaya…
* 1983’te Albert Einstein Enstitüsü’nü kuruyor. Ve sivil itaatsizlik konusunda eğitimler vermeye başlıyor.
* Birkaç yıl sonra, tanıştığı emekli bir Amerikalı askeri ataşe sayesinde Burma üzerine çalışmaya başlayınca, yarattığı prensipleri ilk defa pratiğe dökme imkanı buluyor.
* 90’ların başında gizlice Burma’ya geçip, gerillalara sivil itaatsizlik dersleri veriyor. İşbüyüyor. Gerillalar anlattıklarını özet olarak isteyince, 2000’lerin devrimlerinin İncil’ini ortaya çıkarıyor:
‘Diktatörlükten Demokrasiye’… Sene 1993.
MODERN PROMETHEUS
Buraya kadar anlattıklarım, hâlâ, sıra dışı bir akademisyenin hareketli geçen yaşamı olarak kalabilirmiş. Ama hikâyenin bundan sonrası… Sharp’ı, bugün dünyada yaşanan çalkantıların en gizemli aktörü haline getiren süreç.
1993’te Burmalılar için yazdığı o kitabı, 1997’de Balkanlar’da protesto gösterilerine katılan bir aktivist fark ediyor. Fotokopisini alıyor. Gizli bir silah gibi çantasına koyuyor. Veiner inmez Kosova’da patlatıyor. Önce Kosova. Sonra Sırbistan. Oradan bütün dünya… Kitabı okuyan, diğerlerine eğitim veriyor. Bir yandan Burma’daki o ataşe (Robert Helvey)… Bir yandan diktatörlerin yönettiği ülkelerin gençleri… Aralarında bir network oluşuyor. Çünkü kitabı okuyanlar, üst üste diktatör devirmeye başlıyor.Eğer rejimler insanları hapseden bir buz kütlesiyse… Sharp, insanoğluna ateşi sunan Prometheus’a dönüşüyor.
DÜNYA DEVRİM REHBERİ
Şimdiye kadar siz hep George Soros’un ismini duydunuz. İnsan hakları derneklerine paralar akıtan Amerikalı milyarderi. Ancak onun yanında Gene Sharp’ın dünyada yaşanan devrimlerin neresinde olduğunu anlamanız için söylüyorum.
* Sırbistan (2000), Gürcistan (Gül, 2003), Ukrayna (Turuncu, 2004) ve Kırgızistan (Lale, 2005) devrimlerinde, sokağa çıkan gençler ellerinde onun kitaplarını taşıyordu.
* Bu ülkelerdeki gençlik örgütleri Otpor (Sırbistan), Kmara (Gürcistan), Pora (Ukrayna), Kel Kel (Kırgızistan) ve Zubr (Belarus), onun kitabından üyelerine seminerler düzenledi.
* 2007’de Chavez açıkça adını verdi: “Ülkemde rejimin altını oyuyor” dedi. Sharp’a sordular. “Eğer endişesi varsa benim karşı darbe kitabım da var, onu okusun” dedi.
* Vietnam’da kitabını dağıtan hükümet karşıtı gruplar tutuklandı.
* Rusya’da kitabını satan kitapçılar direkt ateşe verildi.
* İran’da adı 2009’da mahkeme kayıtlarına girdi. İran Hükümeti, rejim aleyhtarlarını Sharp’ın taktiklerini kullanmakla suçladı
KORKUSUNU YENEN HALKLAR
Ortadoğu kaynıyorken… Bahreyn ertesi gün ne durumda olacak kimse bilmiyorken, Gene Sharp ne mi yapıyor?…
Boston’daki evinde 83 yaşında biri ne yapabilecekse onu.Hafta içi Sharp ile telefonda yaklaşık 30 dakika konuştuk. Sesi artık titriyor. Dili zaman zaman tekliyor. Ama zihni… Her şeyin farkında ve bütün ülkeleri ayrı ayrı takip edecek kadar bilgili.
“Şaşırdınız mı” dedim önce, “Böyle bir dalga bekliyor muydunuz?” “Uzun süredir vardı bu kapasite. Mısır’da başarı için her şey hazırdı” dedi.
“En çok ne etkili oldu peki” diye sordum. “Mısırlılar değişime inandılar. Çünkü korkularını yendiler. Halbuki daha önce harekete geçmeye korkarlardı. Eğer halk korkuyu yenmişse, orada diktatörlerin başı belada demektir.”
Tahminde bulunmayı sevmiyor. “Halk başka yerlerde nasıl davranacak ona bakmak lazım” dedi. Ancak herhangi bir ülkede şiddete yönelme olursa, rejimlerin de sertleşeceğini ve diktatörlerin eskisinden çok daha güçlü bir pozisyona kavuşabileceklerini anlattı.
TERMİNOLOJİ:
Peki 2000’lerin devrimlerini özel kılan ne?.. Mısır’ın Gandi’den ne farkı var?.. Sharp’a göre terminoloji. En önemli araçlardan birinin doğru terminoloji olduğunu söylüyor. ‘Şiddet dışı Eylemin 198 Yöntemi’ listesinde de terminolojiyi kullanıyor: Sahte seçim, topluca ortadan kaybolma, protesto göçü, tasarruf eylemi…
ÖZEL STRATEJİ:
“Bu yöntemlerden bugün hangisi en etkili” diye sorduğumda ise… Hepsinin ülkelere göre değişeceğini söyledi: “Bazen sembolik protesto yapmanız gerekir. Bazen büyük gösteriler organize etmeniz. Bazense ekonomiyi felç etmek etkili olur. Zaman zaman arayıp bize fikir soruyorlar. Bu çok tehlikeli bir şey. Her ülke kendi koşulları içinde değerlendirilmeli. Her ülkenin kendi stratejisi olmalı” dedi.
Konuştuk. “Kapatmadan bir şey daha soracağım” dedim. “İstihbarat örgütleriyle bağınız olduğunu söyleyenler var. Doğru mu?”
“Bunu söyleyenler baskıcı rejimlerin taraftarları. Ne bağım var ne de CIA’den bana yaklaşan oldu” dedi.
“Peki Soros? Bir ilişkiniz var mı” dedim. “Maalesef tanışmıyoruz. Öyle olsa mali durumumuza katkısı olurdu” dedi. *1*
20 Şubat 2011
Tolga TANIŞ
ttanis@hurriyet.com.tr
Gene Sharpın Diktatörlüğe karşı
198 maddelik şiddetsiz eylem yöntemleri:
Pasif Direnişi ve Taktiksel Yöntemleri
1. Konuşmalar
2. Muhalefet ya da destek mektupları
3. Kurum ve kuruluşlar tarafından verilen demeçler
4. İmzalı basın açıklamaları
5. İtham ve niyet beyanları
6. Grup halinde ya da kitlesel dilekçeler
Daha genişbir izleyici kitlesi ile iletişimler
7. Sloganlar, karikatürler ve semboller
8. Flamalar, posterler ve afişe edilen iletişim araçları
9. Broşürler, el ilanları ve kitaplar
10. Gazeteler ve mecmualar
11. Kayıtlar, radyo ve televizyon
12. Hava reklamları ve yere yazılan yazılar
Grup temsilleri
13. Temsilciler heyeti
14. Sahte ödüller
15. Grup olarak lobi çalışmaları
16. Grev gözcülüğü
17. Sahte seçimler
Sembolik kamusal oyunlar
18. Bayrakların ve sembolik renklerin gösterimi
19. Sembollerin giyilmesi
20. Dua ve ibadet
21. Sembolik nesnelerin teslim edilmesi
22. Protesto amaçlı soyunma eylemleri
23. Kişisel eşyaların imha edilmesi
24. Sembolik ışıklar
25. Portrelerin gösterilmesi
26. Protesto olarak boya kullanılması
27. Yeni işaretler ve isimler
28. Sembolik sesler
29. Sembolik itirazlar
30. Kaba hareketler
Bireyler üzerinde baskı kurulması
32. Görevlilerin “rahatsız edilmesi”
33. Görevlilerle alay edilmesi
33. Dost olma
34. Gece nöbetleri
Drama ve müzik
35. Mizahi skeçler ve eşek şakaları
36. Oyun ve müzik performansları
37. Şarkı söylemek
Geçit Törenleri
38. Toplu yürüyüşler
39. Geçit törenleri
40. Dini geçit törenleri
41. Hac yolculukları
42. Konvoylar
Ölen Kişiler için Yas Tutmak
43. Siyasi matem
44. Sahte cenazeler
45. Göze çarpıcı cenazeler
46. Mezarlıklarda saygı gösterileri
Halk Kurulları
47. Protesto ya da destek kurulları
48. Protesto toplantıları
49. Kamufle edilmişprotesto toplantıları
50. Tartışmalar
Geri çekilme ve tanımama
51. İşbırakmalar
52. Sessizlik
53. Ödüllerden feragat edilmesi
54. Sırtını dönmek
SİVİL DİRENİŞYÖNTEMLERİ,
Kişilerin toplum dışına itilmesi
55. Sosyal boykot
56. Seçerek sosyal boykot
57. Lisistratik* eylemsizlik
58. Aforoz etme
59. Men etme
* Aristofanes’in Lisistrata adlı oyununda yer alan ve eski Yunan’da eşlerin savaşın
durması için cinsel perhiz uygulaması gibi örnekler kastedilmiştir.
Sosyal etkinliklere, geleneklere ve kurumlara itaatsizlik
60. Sosyal ve sportif etkinliklerin askıya alınması
61. Sosyal ilişkilerin boykot edilmesi
62. Öğrenci boykotları
63. Sosyal itaatsizlik
64. Sosyal kurumlardan çekilme
Sosyal sistemden çekilme
65. Evden çıkmama
66. Tamamen kişisel direniş
67. İşçilerin işbırakması
68. Sığınma
69. Topluca ortadan kaybolma
70. Protesto amaçlı göç (hicret)
EKONOMİK DİRENİŞ YÖNTEMLERİ:
(1) EKONOMİK BOYKOTLAR Tüketici eylemleri
71. Tüketici boykotları
72. Boykot edilen malların tüketilmemesi
73. Tasarruf politikası
74. Kiraların ödenmemesi
75. Kiralamayı reddetme
76. Ulusal çapta tüketici boykotu
77. Uluslararası çapta tüketici boykotu
İşçi ve üretici eylemleri
78. İşçi boykotları
79. Üretici boykotları
Aracı eylemleri
80. Tedarikçi ve taşıyıcı boykotu
İşsahibi ve yönetimin eylemleri
81. Tüccarların boykotu
82. Mal satışının ya da kiralamasının reddedilmesi
83. Lokavt
84. Endüstriyel yardımın reddedilmesi
85. Satıcıların “genel greve gitmesi”
Mali kaynak sahiplerinin eylemleri
86. Banka mevduatlarının çekilmesi
87. Ücretleri, aidatları ve vergi tarhlarını ödemeyi reddetmek
88. Borçları ya da faizi ödemeyi reddetmek
89. Fonlar ve krediler ile ilişiğin kesilmesi
90. Gelirin reddedilmesi
91. Bir devletin parasının reddedilmesi
Devletlerin eylemleri
92. Yurtiçi ambargo uygulamak
93. Tüccarların kara listeye alınması
94. Uluslararası satıcıların ambargo uygulaması
95. Uluslararası alıcıların ambargo uygulaması
96. Uluslararası ticaret ambargosu
EKONOMİK DİRENİŞYÖNTEMLERİ:
(2) GREVSembolik grevler
97. Protesto amaçlı grev
98. Ani grev (küçük çaplı grev)
Tarımsal grevler
99. Çiftçilerin greve gitmesi
100. Çiftlik çalışanlarının greve gitmesi
Özel grupların greve gitmesi
101. Etkilenmişişgücünün reddedilmesi
102. Tutukluların greve gitmesi
103. Esnafın greve gitmesi
104. Mesleki grev
Olağan endüstriyel grevler
105. İşletmelerde greve gidilmesi
106. Endüstriyel grev
107. Destek grevi
Kontrollü grev
108. Ayrıntılı grev
109. Teker teker boykot
110. İşYavaşlatma grevi
111. Protesto amaçlı olarak kurallara harfi harfine uyarak işi yavaşlatma grevi
112. Hasta raporu almak
113. İstifa etmek suretiyle grev
114. Sınırlı grev
115. Seçici grev
Çok endüstrinin katılımı ile grev
116. Genelleştirilmişgrev
117. Genel grev
Grev ve ekonomik kapanma kombinasyonları
118. Dükkan kapatma
119. Ekonomik olarak işe son verme
POLİTİK DİRENİŞ YÖNTEMLERİ Yetki reddi
120. Biat edilmemesi ya da sadakatin geri çekilmesi
121. Halkın destek vermeyi reddetmesi
122. Direnişi savunan yayınlar ve konuşmalar
Vatandaşların hükümet ile işbirliği yapmaması
123. Yasama organlarının boykot edilmesi
124. Seçimlerin boykot edilmesi
125. Devlet memuru olarak işe girmenin ve memur pozisyonlarının boykot edilmesi
126. Devlet dairelerinin, kurumlarının ve diğer kuruluşlarının boykot edilmesi
127. Devlet eğitim kurumlarından çekilme
128. Devlet destekli kuruluşların boykot edilmesi
129. Kolluk kuvvetlerine yardımın reddedilmesi
130. Kendine ait işaretlerin ve yer imlerinin kaldırılması
131. Atanan memurların kabul edilmemesi
132. Mevcut kurumların lağvedilmesinin reddedilmesi
Vatandaşlar için itaate ilişkin alternatifler
133. İsteksiz ve yavaşitaat
134. Doğrudan gözetimin olmadığı durumlarda itaatsizlik
135. Halk itaatsizliği
136. Gizli itaatsizlik
137. Bir kalabalığın ya da toplantının dağılmayı reddetmesi
138. Oturma eylemi
139. Zorunlu askerlik hizmetine ve sınır dışına direnme
140. Kimliğini gizleme, kaçma ve sahte kimlik kullanma
141. “Gayrimeşru” kanunlara sivil itaatsizlik
Devlet personelinin eylemleri
142. Devlet memurları tarafından seçici şekilde yardımcı olmanın reddedilmesi
143. Komuta ve bilgi hatlarının işleyişinin engellenmesi
144. Oyalama ve engelleme
145. Genel anlamda idari direniş
146. Adli direniş
147. Kolluk kuvvetleri tarafından kasti olarak verimsizlik sergilenmesi ve seçici direniş
148. Ayaklanma
Ulusal Hükümet Eylemleri
149. Kanunlara uygun nedenlerle işyavaşlatma ve ertelemeler
150. Temel devlet birimlerinin direnişi
Uluslararası alanda devlet eylemleri
151. Diplomatik ve diğer temsilciliklerde değişiklikler
152. Diplomatik etkinliklerin ertelenmesi ya da iptal edilmesi
153. Diplomatik olarak tanımamak
154. Diplomatik ilişkilerin sona erdirilmesi
155. Uluslararası kurumlardan çekilme
156. Uluslararası kurumlara üyeliğin reddedilmesi
157. Uluslararası kurumlardan ihraç
ŞİDDET İÇERMEYEN MÜDAHALE YÖNTEMLERİ
Psikolojik müdahale
158. Öğelere kendini maruz bırakma
159. Oruç tutmak
(a) Manevi baskı için oruç tutmak
(b) Açlık grevi
(c) Şiddet karşıtı direnişamaçlı oruç tutmak
160. Tersine duruşma
161. Şiddet içermeyen taciz
Fiziksel müdahale
162. Oturma eylemi
163. Ayakta durma eylemi
164. Toplu taşıma araçlarını kullanma eylemi
165. (Wade-in) Yürüyerek girme eylem
166. Sürekli hareket etme eylemi
167. Dua etme eylemi
168. Şiddet içermeyen baskınlar
169. Şiddet içermeyen hava baskınları (broşür atmak)
170. Şiddet içermeyen istila
171. Şiddet içermeden vücudunu araya sokma
172. Bedeni kullanarak şiddet içermeyen engelleme
173. Şiddet içermeyen işgal
Sosyal müdahale
174. Yeni sosyal düzenin tesis edilmesi
175. Tesislerin aşırı doldurulması
176. Oyalama eylemi
177. Konuşma eylemi
178. Gerilla tiyatrosu
179. Alternatif sosyal kurumlar
180. Alternatif iletişim sistemi
Ekonomik müdahale
181. Ters grev
182. Dışarı çıkmama grevi
183. Şiddet içermeyen arazi işgali
184. Abluka ile karşı çıkma
185. Siyasi motifli taklitçilik
186. Tekelci alım
187. Varlıklara el konulması
188. Çöp boşaltma
189. Seçici himaye
190. Alternatif pazarlar
191. Alternatif ulaşım sistemleri
192. Alternatif ekonomik kuruluşlar
Siyasi müdahale
193. İdari sistemlerin aşırı yüklenmesi
194. Gizli ajanların kimliklerinin ifşa edilmesi
195. Hapis cezası talep edilmesi
196. “Tarafsız” kanunlara sivil itaatsizlik
197. İşbirliği yapmadan ikna etmeye çalışma
198. Çifte egemenlik ve paralel hükümet oluşumu
(Gene Sharp. Diktatörlükten Devrime)
