Sait Halim Paşa Yalısı’ndan kim ne istedi?: ‘Kesin yakıldı!’
CUMHURİYET – Kardelen İnce – 09 Aralık 2022
Yeniköy’de Boğaz kıyısındaki Sait Halim Paşa Yalısı İstanbul’un en görkemli ve en pahalı yapılarından biri olmasının yanı sıra pek bilinmeyen hazin bir öyküyü de sırtlıyor.
Osmanlı Sadrazamı Said Halim Paşa’nın sahibi olmasıyla ünlenen ve adını da paşadan alan bu yalı; Said Halim’in ölümünün ardından farklı dönemlerde birçok felaketi yaşadı..
Döneminin en kıskanılan yapılarından biri olan yalı; sadece tarihi lokasyonu ve eşsiz envanteriyle değil; içinde ağırladığı birçok önemli şahsiyetle de varlığını bambaşka bir boyuta taşıyan bir hazine.
1995 yılında yalıdan yükselen dumanlar, sadece yalının değil; bir tarihin, pahabiçilemez envanterin de karanlığa gömülmesine yol açtı. Sait Halim Paşa Yalısı’nda gerçekleşen yangın, bir yıl öncesinde TBMM’de bir vekilden gelen ihbarla gündem olurken; yangın sonrasında kaybolan envanter, farklı isimlerden gelen iddialar ve bilirkişi raporları yangının arkasındaki soru işaretlerini güçlendirdi.
Cumhuriyet360 ekibi, Sait Halim Paşa Yalısı’nda gerçekleşen yangına ve kaybolan envantere dair hazırladığı belgesel serisi ile iddiaları ve tanıkları 27 yıl sonra tekrar gündeme taşıyor.
Osmanlı mimarisinin son döneminin en iyi örneklerinden biri olan Sait Halim Paşa Yalısı, 1995 yılının sıcak bir gününde alevlere teslim oldu. Sait Halim Paşa Yalısı, tarihi özellikleriyle bambaşka bir değer olmasının yanı sıra içinde bulunan eşsiz eserlerle boğazın beyaz, zarif kuğusu olarak biliniyordu. cumhuriyet.com.tr’nin yeni nesil hikâye anlatıcılığı stüdyosu Cumhuriyet360; araştırmacı gazetecilik konseptiyle Sait Halim Paşa Yalısı’nda yaşanan yangına dair sürecin dosyasını yeniden açtı. Dönemin tanıklarıyla konuşan stüdyonun hazırladığı belgeselin ilk bölümü yayınlandı.
FİKRİTAKİP: YALIDA NE OLDU?
HER ŞEYİN BAŞLANGICI
Bir buçuk asır boyunca bünyesinde şairleri, siyasileri, müzisyenleri ağırlamış; tarihin, siyasetin, sanatın merkezi olmuş Sait Halim Paşa Yalısı’nın hazin hikâyesi, ismini aldığı sahibi Sait Halim Paşa’nın ölümünden sonra başladı. 1963’te Sait Halim Paşa’nın varisleri, yalıyı Turizm Bankası’na sattı. Yalı, kısa bir zaman da Türklerin giremediği bir kumarhane olarak işletildi. Bir dönem; musikinin, sanatın, önemli şahsiyetlerin sohbetlerine ev sahipliği yapan yalının kaderi, daha sonra rulet masalarının çarkında dönmeye başladı.
YALIYA KİMLER UĞRADI?
1980’lerde Sait Halim Paşa Yalısı, kumar etkinliklerinin de düzenlendiği bir gece kulübü olarak kullanılmaya başlandı. O dönemki tanıklara göre, eğlenceye düşkünlüğüyle bilinen Başbakan Turgut Özal’ın eşi Semra Özal da ‘papatyalar’ ekibiyle yalıdaki eğlencelere katılan isimlerden biriydi. Daha sonra yalı kumar ve eğlence sektöründe kalıcı olmayı başaramayınca, 1984’e kadar Başbakanlık resmi kabullerinde kullanılmak üzere restore edildi.
YALIDAKİ YANGIN
1993-1996 yıllarında Başbakan olan Tansu Çiller’in de başbakanlık konutu olarak kullandığı Sait Halim Paşa Yalısı, 1994 yılında TBMM’de yankılanan bir vekilin sesiyle kısa bir süreliğine gündeme geldi.
Dönemin ANAP Vekili Halit Dumankaya, 7 Aralık 1994’te TBMM’de Turizm Bakanlığı’nın işletmeleriyle ilgili olarak bir konuşma yaptı ve “Sait Halim Paşa Yalısı’ndaki değerli tablo ve eşyalar çalındı. Bu durum ortaya çıkmasın diye yakında yalıyı yakacaklar” dedi. Bu ihbar niteliğindeki ciddiye alınmayan konuşma, yalı yandıktan sonra yıllarca konuşulan, tarihe geçen bir beyan olarak kaldı.
Takvimler 12 Kasım 1995’i gösteriyordu. Dumankaya’nın konuşmasının üzerinden 11 ay geçmişti. Yalıda restorasyon çalışmaları yapılıyordu. İnşaatta görevli işçiler saat 11:30 sıralarında yemeğe çıkmıştı. Yalıda 13 Başbakanlık personeli ve Çiller’e bağlı beş koruma görevlisi bulunuyordu. Saatler öğle vaktine doğru hızlar ilerlerken yalıda yangın çıkmış, alevler söndürülene kadar, yalının çatı ve ikinci katı tamamen yanmıştı.
Yangından sonra kayıp envanter çalışması tam 7 yıl sonra yapıldı. 1986 ile 2002 yılının envanter dökümleri karşılaştırıldığında yalının 24 odasını dolduran eşyalardan geriye ancak bir odayı döşeyecek eşyanın kalması, yangına dair en büyük skandallardan biri olarak kayıtlara geçti.
Sait Halim Paşa Yalısı ne gibi dönüşümler geçirdi?
YANGINDAN SONRA: KOMİSYON VE İHMALLER ZİNCİRİ
Yangından bir yıl sonra, Çiller döneminin en büyük yolsuzluklarından biri olan Turban Yolsuzluk Dosyası ve Sait Halim Paşa yangınına ait şaibeler, bir komisyon çalışmasıyla ele alındı. Meclis’e getirilen komisyon raporunda; yalıda yapılan yolsuzluklara, yangına ait şaibelere, ihmallere yer verildi.
İlgili tutanaktaki ifadeler şöyle sıralandı:
1994 yılından itibaren sigorta yapılmaması;
Meclis gündemine getirilen ihbara önem verilmemesi;
Yalıda en yakın itfaiyeye bağlı otomatik telefonun kullanılmaması ve yangının 1 saat gecikmeli olarak komşularca itfaiyeye haber verilmesi;
Yalının bir yıl önce dış boyasının yapılarak bir milyar sekiz yüz milyonluk harcama yapılmışken, bir yıl sonra ruhsat alınmadan tamamen yasalara aykırı olarak eski eserin bakımının yapılması;
Sarıyer savcısının ve İstanbul Vali Vekili’nin yangının elektrik kontağından çıktı yolunda beyanda bulunması;
Komisyon raporu; Anayasa’nın 98’inci ve İçtüzüğün 102’nci maddesine dayandırdığı koşullarla bir Meclis araştırması açılmasını gerekli gördü.
TURBAN YOLSUZLUKLARININ MÜDÜRÜ KOMİSYONDA!
Komisyonda çalışan vekillerin ortaya koyduğu faturalara, belgelere, tanıklara rağmen; söz konusu komisyona Turban yolsuzlukları ile bilinen Turban Genel Müdürü Ömer Bilgin’in atanması ve vekillerin peş peşe gelen istifasıyla komisyon çalışamadan dağıldı.
Yalıda çıkan şaibeli yangından sonraki en net itiraf ise o dönem Turban Yolsuzlukları nedeniyle aranan TURBAN Kuşadası Marinası eski müdürü Haydar Mengi’den geldi. Duayen gazeteci Uğur Dündar 1999 yılında Fransa’da kaçak olan Mengi ile röportaj yaptı ve Mengi ‘Yalının yakıldığını’ kesin ifadelerle Dündar’a belirtti.
RESTORASYON ŞİRKETİNİN ÇALIŞANLARI YARGILANDI
Sait Halim Paşa Yalısı’nda çıkan şaibeli yangına dair elle tutulur hiçbir yargılama ve soruşturma gerçekleşmedi. Yargılananlar, restorasyon şirketinin çalışanları oldu. Şirket çalışanı 12 kişi, Sarıyer Asliye Ceza Mahkemesi’nde yargılandıktan sonra 1998’de beraat etti.
‘OLAYIN ARKASINDA ÇİLLER VAR’
Yangın ve komisyondan sonra gazetecilere yapılan açıklamalar bazı iddiaları yeniden gündeme taşıdı. Uğur Dündar gibi diğer gazeteciler de işin peşini bırakmadı. 2001 yılında Milliyet’ten İhsan Yılmaz’a konuşan ANAP Bilecik eski Milletvekili Mehmet Seven; “Olayın arkasında Çiller Ailesi var. Mengi konuşursa Özer Çiller zor durumda kalır. Mengi onların bütün açıklarını biliyor. Yalının içini boşalttıran Tansu Çiller. Yalı yangını işinde Mengi de var. Yangından önce tarihi eserler ve tablolar Nevzat Ak’ın bürosuna götürüldü. Oradan da Ak aracılığıyla ABD’ye kaçırıldı. Ben Mali Şube’ye haber verdim. Ak’ın bürosunu bastılar, ama çok sonra bastılar. Onlara içerden tüyo veren de vardır’’ ifadelerini kullandı.
Bukadar olur…yazık..Osmanlı aile imp . sorgulanmadan bu olaylar çözülmez.Dünya tarihinin en önemli Çarı olan Petro ( bizim tarihte deli Petro olarak geçer)imparatorluk döneminde yaptığı çok önemli eserlerinden biride Rusya imparatorluk tarih akademi üniversitesidir..Osmanlı aile imp ne yapmış? haremde cariye kovalamış…. 1950 ,ler sonrası eserlerimiz yağmalanmış (Dolmabahçe sarayı eserleri dahildir) yalılarımız kundaklanıp yok edilmiş , hiç bir sağ iktidarda bunları sorgulama cesaretini bulamamış ,soyguna ortak olmuştur..Teşekkür ederim.sayğılarla.