Yalanla başlayan emperyalist yıkım

Irak’ın ABD’nin oluşturduğu koalisyon tarafından işgali üzerinden tam 20 yıl geçti. İşgal, ABD’nin savunduğu şekilde bölgeye demokrasi getirmediği gibi Irak’ı yıllar sürecek ve bugün hâlâ daha çözülememiş sorunların kucağına attı.

Fotoğraflar: DepoPhotos, AA

Çevrim ÇEVİREN

ABD eski Başkan Yardımcısı Dick Cheney, kameraların karşısında, “Irak halkı açısından içeride durumlar o kadar kötüye gitmiş ki, açıkçası, ‘kurtarıcı’ olarak karşılanacağız diye düşünüyorum” diye açıklama yaptığında tarihler 16 Mart 2003’ü gösteriyordu. Bu açıklamanın ardından, 20 Mart 2003’te Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık öncülüğünde oluşturulan Çokuluslu Koalisyon Kuvvetleri, sonraki yıllarda büyük bir yıkım, ölüm, ekonomik kayıp, göç ve drama yol açacak olan askeri bir harekâtla Irak’a girdi. Irak Devlet Başkanı Saddam Hüseyin’in kitle imha silahları ürettiği yönündeki, daha sonra doğru olmadığı resmi ağızlardan açıklanan, iddiaya gerekçe gösterilen işgal, ABD’nin savunduğu şekilde bölgeye demokrasi getirmediği gibi Irak’ı yıllar sürecek ve bugün hâlâ daha çözülememiş sorunların kucağına attı. Dönemin ABD Başkan Yardımcısı Cheney’in öngörüsü de, gerçek çıkmadı, savaşın yarattığı kaosla yüzleşen çoğu Iraklı, ABD’yi “kurtarıcı” değil, “saldırgan işgalciler” olarak tarihe not etti.

ABD Başkanı George Bush, yıllar sonra yaptığı açıklamada, kendilerine gelen istihbaratın doğru olmadığını itiraf ederek, “yanlış” savaşın karar vericisi olarak sorumluluğu üstlendi. Ülkesini ABD’nin ardından savaşa sürükleyen İngiltere’nin eski Başbakanı Tony Blair de, 2016’da yaptığı bir konuşmada, “Irak istilasına katılmanın 10 yıllık başbakanlığında aldığı en zor karar olduğunu” belirterek, “Bu karar nedeniyle bugün bütün sorumluluğu, herhangi bir istisna veya mazeret olmaksızın kabul ediyorum” dedi.

KİM KAZANDI?

7 yıldan fazla süren savaşın bir kazananı olmadı. En büyük kaybı ise Irak halkı ve ABD yaşadı. Savaşta, tahminlere göre, 300 binden fazla kişi hayatını kaybetti. Irak Body Count’a göre, ölü sayısı 461. Domino etkisi yaratan işgal, 2013-2017 yılları arasındaki, 155 bin sivilin öldüğü Irak İç Savaşı’nın da tetikleyicisi oldu. Savaşın en yoğun döneminde 6 milyon insan ülke içinde göç etmek zorunda kaldı. Savaşın bittikten sonra da devam eden ekonomik ve siyasi etkileri yüzünden toplamda 9,2 milyon insan iç ve dış göçe maruz kaldı. Bunun yanı sıra savaş, bitiminden kısa bir süre sonra dünyanın başına IŞİD belasını sardı.

SAVAŞ NEDEN YAŞANDI?

ABD, klişe olduğu üzere, ‘kilometrelerce öteden’, kendi askerlerini de riske atarak gerçekten “demokrasi” kaygısıyla mı bu yıkımı başlattı? Zira verilere göre, ABD de 4 bin 400 askerini bu savaşa kurban verdi. Savaş için 1 trilyon dolardan fazla para harcadı.

Irak Savaşı, 2001’de El Kaide tarafından düzenlenen ve 9/11 olarak anılan saldırıların misillemesi olarak ABD’nin başlattığı “terörizme karşı savaşın” bir sonucu olarak da görülebilir elbette. Saldırıların ardından kırılgan hale gelen gücünü dünya nezdinde tekrar güçlü gösterme çabası olarak da. Ya da Batı ülkelerinin, Sovyetler’in yıkılışı, dünyanın iki kutuplu bir düzenden çıkmasının ardından gelen Kuveyt işgalini izleyen “yeni dünya düzeni” teorilerinin bir uzantısı… Ancak birçok uzmana göre, sadece ABD’nin değil, diğer batı ülkelerinin Orta Doğu’daki asıl motivasyonu, bölgedeki zengin petrol kanyaklarını elinde tutma kaygısı.

Irak, halihazırda petrol rezervleri açısından dünyada 4’üncü sırada yer alıyor. Kimilerine göre, ABD’nin, 2021’de Irak misyonunu resmi olarak sonlandırıp askerlerini geri çekerken, geride 2 bin 500 askerini bırakmasının nedenlerinden biri de bu. Resmi nedeni ise yerel ve kendi diplomatik gücüne “danışmanlık ve eğitim desteği vermek”. Örneğin Kürt yönetimi topraklarında bulunan Ortadoğu’nun en büyük petrol kuyularını barındıran Kerkük’ü tekrar olası bir IŞİD saldırısına karşı korumak. Komşu İran’dan gelecek saldırılara karşı da tetikte kalmak. Tüm bunları da ABD’nin çıkarlarını kollayarak yapmak. Kısaca, üst düzey ABD’li bir yetkilinin bir röportajında “off the record” söylediği gibi, “Irak, sadece Irak değildir.”

ABD’den geriye kriz kaldı

Saddam’ın Baas Partisi’nin savaşla birlikte kapatılmasının ardından, ABD ve koalisyon güçleri, Irak Geçici Hükümeti’ni oluşturdu. 2005 yılında yeni anayasanın oylanması ve parlamento için seçimlere gidildi. Şii–Sunni kavgası ve Kürtlerle çatışmaların yaşandığı siyasi bir ortamda gerçekleşen seçimlerde mecliste çoğunluğu Şiiler kazandı. Aynı yıl halk tarafından oylanan Anayasa ise, Irak Cumhuriyeti’ni federal bir devlet olarak tanımladı. 2005’te Kürdistan Bölgesel Yönetimi de resmi olarak kuruldu ve başkenti Erbil olarak belirlendi. Bölgenin resmi dili Kürtçe, Cumhurbaşkanı Neçirvan İdris Barzani. Başbakanı Mesrur Barzani.

Irak Federal Hükümeti ise Irak’ın merkezi hükümeti. İslami demokratik ve federal bir cumhuriyet olarak kendini tanımlamaktadır. Resmi dilleri Arapça – Kürtçe, son seçimlere göre; Başbakanı Muhammed Şiya Sudani, Cumhurbaşkanı Abdüllatif Reşid’tir. Ve savaşın Irak’a bıraktığı yönetim krizi ve istikrarsızlık bugün de hala devam ediyor.

Savaşın kısa kronolojisi

20 Mart 2003: ABD koalisyon güçleri, 150 bin ABD askeri ve diğer ülkelerden 23 bin askerle Irak’ı işgale başladı.

9 Nisan 2003: Saddam güçleri, Irak’ta kontrolü kaybetti.

1 Mayıs 2003: Başkan Bush zafer ilan etti.

29 Mayıs 2003: BBC’nin açığa çıkardığı bir dosya, savaşın gerekçesi olarak gösterilen “kitle imha silahları” konusunda şüpheye neden oldu.

18 Temmuz 2003: İngiltere’de silah uzmanı olan ve dosyayı açığa çıkaran David Kelly, ölü bulundu.

13 Aralık 2003: Saddam Hüseyin, memleketi Tikrit’te yakalandı.

2005: İntihar saldırıları arttı. Yıl içinde 475 intihar saldırısı gerçekleşti.

30 Aralık 2006: Duceyil’de 148 Şii’nin ölümünden suçlu bulunan Saddam Hüseyin asılarak idam edildi.

Ocak 2007: Saldırıların artması nedeniyle, ABD, Irak’a yeni askeri birlikler gönderdi. Savaştaki hedefini de “kalpleri ve akılları kazanmak” olarak güncelledi.

20 Nisan 2009: Britanya ordusu, Basra’daki bayraklarını savaştaki operasyonların sona erdiğini göstermek için yarıya indirdi.

Bombalar çare olmadı, olmayacak

Irak’ın işgalinden sonra ülkede yaşananlar, Ukrayna’da gelecekte neler olabileceğine dair bir uyarı niteliğinde.

Randeep RAMESH

ABD’nin Irak’ı işgal etmesinin üzerinden 20 yıl geçti. ABD adeta hiçbir şey öğrenmedi, ama hiçbir şeyi de unutmadı. Irak’ın hukuksuz işgali ABD için uluslararası düzeyde jeopolitik başarısızlık, ülke içinde ise siyasi utanç sebebi oldu. 20 yıl önceye gidip “savaşı başlatma” kararının nasıl alındığını anlamak istiyorsak, Washington’ın 1945’ten bu yana işlettiği hegemonya politikasını anlamak zorundayız. ABD’nin “Terörle mücadele” söylemleri, uluslararası arenada üstünlük peşinde koşmayı sürdürmesine imkân tanıdı. Bunu yaparken bir yandan yalanlar, sahtekârlıklar ve şiddete başvurarak demokrasinin altını oyuyordu.

George W. Bush’un fevri hamleleri bir dönem eleştirilere sebep olsa da, bu eleştiriler siyasetin koridorlarından kısa sürede silindi. ABD diğer ülkelere “ya bizimlesiniz, ya karşımızda” perspektifinden bakmayı sürdürdü. ABD’nin gücünün sırrı, milli güvenlik ve küresel ekonomi açılarından önem arz eden üç bölgeyi başarıyla kontrol etmesinde: Batı Avrupa, Doğu Asya ve Ortadoğu. Amerikan stratejisi, Avrasya coğrafyasında rakip güç oluşmasına engel olmak ve dünyanın en büyük petrol rezervlerini bulunduran Arap Yarımadası’nda “tekil” bir güç oluşmasına engel olmak üzerine kurulu. Tabii şu sıralar şekillenen koalisyonlar ABD’yi bir kez daha endişelendiriyor olabilir.

ÇOK KUTUPLU TEHLİKE

Tarihten ders çıkaracak olursak görürüz ki bir taraf fazla güçlendi mi, diğer güçler tarafından “alt edilir.” Vladimir Putin’in hukuksuz ve kanlı Ukrayna istilası ve krizin dünyada algılanma şekli birçok açıdan manidar oldu. Moskova ile ticari ilişkilerini geliştiren farklı ülkeler, Rusya’nın petrolden mikroçiplere farklı ürün kalemlerinde yaptırımlardan kaçabilmesini mümkün kıldı. Çin’in yükselişi de hesaba katıldığında, dünyanın “çok kutuplu” düzene evrildiği açıklık kazanıyor. ABD ise amereleri görülen çok kutuplu düzeni tehlikeli bir durum olarak tasvir etmeyi seçiyor. Büyük güçlerin sayısı arttıkça, çatışma ve zıtlaşma ihtimali de artacaktır iması yapılıyor.

Hindistan ve Türkiye gibi ülkeler taraf olmamakta direnirken tam aksi de doğru olabilir. ABD yükselen güçleri “kendine yarayacak” uluslararası yasalarla kısıtlamayı seçerken, ABD dayatmalarından kaçacak alanı bulan ülkeler, başka yerde daha iyi koşullar bulabilir. Çin aracılığıyla görüşülen yeni bir anlaşma Suudi Arabistan ve İran arasındaki ilişkileri normalleştirmeyi amaçlıyor. Tabii cehenneme giden yolun, iyi niyet taşlarıyla döşendiği uluslararası ilişkiler alanında da doğru. Politikaları, yarattıkları neticeler ile birlikte değerlendirmeliyiz. ABD’nin 1970’li yıllardan beri uyguladığı strateji, Moskova’yı Orta Doğu’dan uzak tutmak oldu. Fakat Irak işgali, bölgeye diğer güçlerin girişine adeta davet çıkardı. 2016 yılına gelindiğinde Suudiler ve Rusya arasında yeni bir petrol anlaşması yapıldı. Rusya İran rejimine açıktan destek vermeye başladı ve Suriye krizinde Rusya ordusu önemli rol oynadı.

Aynı yıl ABD’de yapılan seçimlerde iki aday vardı. Donald Trump “Çin ile dalaşmayı” vaat ediyor, Hillary Clinton ise “Rusya ile dalaşmayı” vaat ediyordu. Görünüşe göre ülkeye şu an liderlik eden Joe Biden her iki ülke ile aynı anda dalaşmakta sakınca görmüyor. Bu yaklaşıma göre, ABD ancak kendi gibi düşünen demokratik ülkeler tarafından yönetilen bir dünyada güvende olabilir. Tabii ABD gücünün kaprisli ve bencil yapısı müttefikleri ve rakipleri tarafından yakından tanınıyor.

Orta Doğu’yu bombalayarak hizaya sokmaya karar veren ABD, Fransız ve Almanların diplomatik itirazlarına kulak asmayı bir an için bile düşünmemişti. Neticede Irak işgalinde yüz binlerce sivil hayatını kaybetti. Washington’ın ülkede kurduğu rejim, ülkeyi yönetilemez hale getirdi. Irak petrolü dünya pazarlarına satılırken, 150 milyar dolar yolsuzluk ağlarında buharlaştı. Şimdilerde ülkede az sayıda ABD askeri var ve IŞİD’in güçlenmesine engel olmak için ülkede bulunuyorlar. Fakat Bağdat’ta olan bitene yön veren asıl oyuncular Tahran’da. İran ile ilişkili milisler, Irak siyasetinde söz sahibiler. ABD’nin Irak’ta yaşadığı hezimeti görmezden gelebilmesinin tek sebebi, aynı esnada kendi toprakları içinde kaya gazı ve petrolü bularak enerji yarışında öne geçmesi oldu.

ABD dünyanın polisliğini yapmaktan vazgeçmiş değil. Arap baharı yıllarında Barack Obama Libya’ya asker yollamaya karar verdi. Almanya’nın BM Güvenlik Kurulu’ndaki itirazlarını duymazdan geldi. 2021 yılına gelindiğinde Afganistan’dan çekilme kararı yürürlüğe kondu. Bu hamle, Taliban ile savaşırken binlerce asker kaybeden Birleşik Krallık’a şok etkisi yaptı. AB cepesinde ise bu konuda Londra’nın ne düşündüğü hiç umursanmadı.

IRAK’TAN DERSLER

Irak’ta son zamanlarda yaşananlar, Ukrayna’da gelecekte neler yaşanabileceğine dair uyarı niteliğinde. ABD siyasetinin başarıya ulaşması “kutsal” kabul ediliyor ve başarının önüne geçebilecek hiçbir ahlaki sınır kabul edilmiyor. ABD’nin “sarsılmaz desteğinin” sınırı, ABD ve Rusya birliklerinin asla doğrudan çatışmayacak olmaları. Bunun yaşanması, üçüncü dünya savaşı çıkması anlamına gelir. Tabii ABD yönetimi bir yandan savaş sonrası düzenin neye benzeyeceğine dair senaryoları tartışıyor ve bu da Kiev yönetimini tedirgin ediyor. Nihayetinde savaşın hızla sona ermesinin önkoşulu, Kiev’in Rusya’ya toprak vermesi.

Washington üç önemli politika hedefini gerçekleştirdi bile: İlk olarak, Putin Avrupa’nın gözünde “düşman” lider haline geldi. İkincisi, Avrupa’nın en büyük doğalgaz tedarikçisi olarak Rusya’nın yerine ABD geçti. Üçüncüsü Avrupa’nın ekonomik güç merkezi Almanya, artık Rus gazına bağımlı değil. Bu üçünü birlikte ele aldığımızda, AB’nin gelecekte daha uysal bir “ABD müttefiki” olacağını düşünebiliriz.

Tabii ABD Kiev’e “ihanet ediyormuş” gibi görünmek istemeyecektir. Fakat Washington kusurlu bir barışı, sonsuz bir savaşa tercih edecektir. O yıllarda Irak savaşına destek veren Biden, Obama’nın kampanyasının savaş karşıtlığı üzerine kurulu olduğunu unutmadı. Yaklaşan seçimlerde “Ukrayna’yı korumanın ABD çıkarlarına olmadığını” söyleyecek Cumhuriyetçi rakipleri olacak. Ukrayna’nın bir tür zafer ilan etmesi, ülkenin yeniden inşa sürecinin başlamasını sağlayabilir. İhtiyaç duyulan kaynaklar ise, G7 ve AB ülkelerinde el konan Rusya merkez bankası kaynaklarından karşılanabilir.

Son olarak, Washington küresel kamuoyu tarafından nasıl algılandığını uzun süre görmezden gelmek istemeyecektir. Irak savaşı uluslararası siyasetin “iyiler ve kötüler savaşı” olmadığını gösterdi. Fakat Putin’in Ukrayna istilası batıda dayanışmayı bir kez daha sağlamlaştırdı. Buna rağmen, ABD hegemonyasının dünyanın geri kalanı tarafından öylece kabullenileceğini düşünmek Washington için hata olur.

Çeviren: Fatih Kıyman
Kaynak: The Guardian

BİRGÜN – 20.03.2023 – https://www.birgun.net/haber/yalanla-baslayan-emperyalist-yikim-425448 * https://www.birgun.net/haber/bombalar-care-olmadi-olmayacak-425449