DÜNYA MÜZİK KÜLTÜRÜ * GERİ DÖNMEYEN DENİZCİLER ve FADO, “Kader” ŞARKILARI

DÜNYA MÜZİK KÜLTÜRÜ *

GERİ DÖNMEYEN DENİZCİLER ve FADO, “Kader” ŞARKILARI

Naci Kaptan – 22 Şubat 2025

Dünya denizciliğinde coğrafi keşiflerin öncüleri Portekiz’li denizcilerdir. İnsanlığın ve keşiflerin dönüm noktası olan yeni kıtaların, adaların, ülkelerin bulunmasından bahsedilirken, bu öncü cesur denizci kâşifler anlatılırken bu denizcilerin arkalarında bıraktıkları eşlerden, sevgililerden, pek bahsedilmez. İşte bu arkada kalanlar geri dönmeyen sevdikleri için ağıt yakarlar.

Denizlerde yitip giden, geri dönmeyen uzaklara giden denizcilerin veya balıkçıların arkasından ağlamak Portekiz’li kadınların yaşam kültürüdür. FADO, okyanusa açılan ve evine bir daha dönemeyen sevgililerin, eşlerin, oğulların arkasından yakılan ağıtların tümüne verilen bir isim. Lizbon’un arka mahallerinde doğan bu müziğin adı, Portekizce’de “kader- alınyazısı” anlamına geliyor.

Portekiz Lizbon’a giderseniz sakın Fado müziğini dinlemeden dönmeyin! Hüznün, acının, özlemin, kederin ve melankolinin sesi Fado, uluslararası arenada Portekiz müziğinin en çok tanınan türü olmasıyla biliniyor.

Latince “kader” anlamındaki “fatum” sözcüğünden gelen fadonun kökeni 1800’lü yıllara kadar dayanıyor. En popüler çıkış hikayesi ise, 19. yy Lizbonlu kadınların balıkçı ya da büyük gemilerde çalışan denizci olan sevdiklerini umutla beklerken onların geri dönmemesi üzerine denize karşı yaktıkları ağıtlardan türediği yönünde.

1900’lü yılların başında Portekiz genelinde de popülerlik kazanan fado, 2011 yılında alınan kararla UNESCO Dünya Kültürel Mirasları Listesi’ne dahil edilmiş olmasıyla öne çıkıyor.

Klasik İspanyol gitarı ve ikişerli düzenlenmiş on iki telli Portekiz gitarının eşliğinde tek bir kişi tarafından icra edilen fado, pek çok restoranda canlı olarak dinlenebiliyor. Fado Günümüzde genellikle kadın şarkıcıların söylediği fado müziğini icra edenlere de fadista deniyor.

Derdini, kederini, özlemini ya da kaybettiği aşkını çıplak sesle haykıran fadistaları dinlerken tüyleriniz diken diken olabilir, gözleriniz dolabilir ya da boğazınız düğümlenebilir. Üstelik tek kelime Portekizce bilmenize de gerek yok. İşte böyle bir müzik türü fado, aynı dili konuşmayan insanları aynı duygularda buluşturan mucizevi bir yakarış…

Fado Müziğinin Kraliçesi: Amalia Rodrigues

Söz konusu Fado müziği olduğunda, Portekiz’in yetiştirdiği en ünlü ses sanatçıları arasında yer alan Amalia Rodrigues’den bahsetmemek olmaz. ”Fado’nun Kraliçesi” olarak da anılan Amalia Rodrigues 1920’de doğup 1999’da vefat etmiş. Ölümünden sonra devlet töreniyle defnedilen Rodrigues için Portekiz genelinde de üç günlük milli yas ilan edilmiş.

Günümüzde fadistaların en büyüğü, Amalia Rodriguez olarak tanınıyor. Portekiz’in bu ünlü sesi 1950 yıllarından sonra fadonun Lizbon’un “fado evleri”nden çıkarak tüm dünya tarafından tanınmasını sağlamıştır. Amalia yüzlerce plak yaptı, onlarca da film çekti ve Portekiz için bir efsaneye dönüştü. Kendi zamanında Fado’yu modern bir tür haline getirerek Portekiz sınırlarının ötesine taşıyan Rodrigues, içli ve hüzünlü sesi ile söylediği şarkılarla kalplerde iz bırakmış olmasıyla hatırlanıyor.

70 li yaşlarına kadar sahnede kaldı, ilerlemiş yaşına rağmen şarkı söylemeyi sürdürdü. 79 yaşında öldüğünde Portekiz ardından derin bir yasa gömüldü. Amalia’ya halkı tarafından “Portekiz ruhunun kraliçesi” ünvanı verilmiştir. Amalia Rodruegez’den sonra birçok ünlü Fadista bu tahta yaklaşamadı, hep Amalia’nın gölgesinde kaldılar. Amalia’nın ardından gelen Mariza ve Dulce Pontes ise hatırı sayılır hayran kitlesiyle Fado müziğini dünyaya duyurmaya devam ediyor.

Şimdi ise bu tahtın bir Prenses’i var: MARİZA;
1973 doğumlu Mariza, Portekiz’in sömürgesi Mozambik’de doğmuş. Mariza, Fadonun doğduğu sokaklarda büyümüş. 5 yaşından bu yana fado söyleyen bir sanatçı. Önce ailesinin restoranında şarkı söylemeye başlamış. Başlangıçta caz tarzında müzik yapan sanatçı bir ara Brezilyada soul, caz tarzında şarkı söylemiş. İlk büyük çıkışını 1999 yılında Lizbon ve Porto’da yapılan Amalia Rodrigues’ı anma konserlerinde fado söyleyerek yaptı. Sanatçı bu müzikle ilgili “Fado yalnızca bir müzik değil, bir histir. Üzücü değil melankoliktir. Ben bu müziği seçmedim, bu benim kaderimdi.” diyor…