HİTİTLERDE BAHAR BAYRAMI (AN.TAH.SUM)

AN.TAH.SUM Bayramı; Hitit çivi yazılı metinlerinde geçen bir ilkbahar şenliğidir. Bu özelliğiyle Anadolu’da ismi bilinen ilk ilkbahar bayramıdır. İlkbahar’ın gelişinin ve bolluğun bereketin geri gelmesinin kutlaması olan AN.TAH.SUM ya da Çiğdem Şenliği, Çiğdem çiçeklerinin açmasıyla başlar ve 38 gün sürerdi.

Şenlik; Güneş Tanrıçası Arinna ve Hatti ülkesi tanrıları için başkent Hattuşa ve ülkenin diğer önemli dini merkezlerinde yapılırdı. Kral ve kraliçe baş katılımcıydı. Hattuşa’dan başlayan şenlik alayı, hedefine ulaşmadan önce , Güneş Tanrıçası’nın başşehri ve başkente yakın olan Arinna şehri dahil olmak üzere bir çok yerden geçerdi. Hedef, ülkenin kuzeyinde yer alan Nerik şehri idi ve kutlamalar burada doruğa ulaşırdı.

Sizlere bayramda yapılanlar açısından fikir verebilmesi için ANTAHSUMŠAR bayramının 11.gününü anlatan Hititçe tabletin Güngör Karauğuz tarafından yapılan çevirisi:

§2 (Öy. 3´) – [Güneş Tanrıçası] ve Tanrıça Mezzulla ayakta dururken iki adet mit[gaimi ekmeği (verilir)].

§3 (Öy.4´) – Fırtına Tanrısı ve Zippalanta Kenti’nin Fırtına Tanrısı kapıda oturur vaziyettedir ve içeride de aynı [şekildedir.]

§4 (Öy.5´) – Koruyucu Tanrı oturur vaziyettedir, kapıda ve içeride aynı şekildedir.

§5 (Öy.6´) – Perde (diye) bağırılır. Gün(e ait tapınak hizmetleri sona ermiştir(?)).

§6 (Öy.7´) – Kral iç eve gider ve cübbeyi ve beyaz tören elbisesini alır.

§7 (Öy.8-13´) – Kral halentuwa evinden gelir. Saray oğlanlarının şefi krala asayı verir. Kral gösterişsiz arabaya (biner). Hešti evi görevlisi ve hešti evi rahibi yukarıdaki hila evine varır. Kralın önünde koşarlar. Dansör bir defa (döner). ZITI-adamları ve hokkabazlar kralın önünde koşarlar. Kral ve kraliçe hešti evinden çıkarlar.

§8 (Öy.14-16´) – Sofracılar ve aşçılar onaltı adet somunu, bir ölçeklik buğday (karışımı) bulguru, fasulyeden (yapılmış) üç adet šiluha ekmeğini, sekiz adet siyah koyunu hešti evinde önceden hazır bulundururlar.

§9 (Öy.17-20´) – [Kral] hešti evinin kapısına vardığında, sofracılar somunu tutarlar ve onlar giderler.  Tanrıları yerine yerleştirirler. Kral büyük yol üzerine vardığında UMMIAN-adamı ve ihtiyar adam  krala reverans yapar.

§10 (Öy.21´-26´) – Kral içeri gider, arkiu’ya (doğru) yürür. El suyunu verirler. Aşçı başı tuhhueššar (isimli temizlik maddesini) verir. Kral içeri gider. Bayan merhemli rahip bulgur ve fasulye (dolu) sepeti tutmaktadır. Kapı(nın yanına) varır. Onları saray nazırı tutmaktadır. Kralın (ayakları) altına döker. Bayan merhemli rahip reverans yapar ve o iç eve gider.

§11 (Öy. 27´-32´) – Kral tanrıya reverans yapar. DUG.KA.GAG kabına tutar. Kral ocağın altına koyar. Aşçı başı harneššar’ı verir. Kral ocağa üç defa atar. Hešti-evi görevlisi temiz rahibe harneššar’ı verir. Rahip de ocağa üç defa atar.

§12 (Öy. 33´-40´) – Kral iç eve gider, tanrıya reverans yapar. Bayan merhemli rahip fasulye ve bulgur (dolu) sepetin üzerine üç adet šiluha ekmeği yerleştirir. Saray nazırı krala uzatır. Kral böler. Merhemli bayan rahip reverans yapar. Kral kamışı DUG.KA.GAG kabına tutar. Aşçı başı krala harneššar’ı verir. Ve o da ocağa üç defa (atar). Rahip de aynı şekilde (yapar).

§13 (a.k. Ay. 41´-49´) – Kral iç eve gelir, tahta yürür. Aşçı başı sığırı, koyunu, somunu, tuhhueššar ile [temizler].  Kral (kutsal manada) temizlenir. Aşçı başı (ve) hešti evi görevlisi somunu parçalar. Tanrı Lilwani huzuruna [yü]rür. Bir somun Güneş Tanrıçası huzuruna, bir somun Tarhı Papaia , Tanrı Išduštaia için, Tanrı Hašamili için bir somun, Tanrı U.GUR için bir harzazuta ekmeği yaparlar. Tanrı huzuruna, Tanrı Šitaršuna için bir, pencere ve kapı sürgüsü için bir, Tanrı Zappa için bir, ocak için bir, altı somun yıllar için bölünür.

§14 (Ay. 50´-51´) – Ardından aşçı başı bulguru yerlerinde hazır bulundurur. Ardından birayı, şarabı ve tawal içkisini yerlerinde hazır bulundurur.

§15 (Ay.52´-54´) – Sekiz adet koyunu içeriye getirirler. Aşçı başı bir adet koyuna dahupašdai taşı ile vurur. Yedi koyunu kurban sunarlar. Koyunlar dahupašdai (taşı) ile vurulmuş durumda bulundurulur.

§16 (Ay.55´-56´) – Kutsal eti taşıdıklarında hešti evi görevlisi koyunu alır ve onu iç evdeki Tanrı Ašamatta huzurunda (sunar).

§17 (Ay.57´-65´) – Ardından aşçı başı birayı, şarabı, tawal ve walhi içkisini yerlerinde hazır bulundurur. Ardından yedi adet koyun etini ve dahuppaziia’yı içeri taşırlar. Tanrıça Lilwani huzurunda bir parçalık, Tanrı UD SIG5 huzurunda bir parçalık, Güneş Tanrıçası huzurunda bir parçalık, Papaia ve Ištuštaia Tanrıları için bir parçalık, Tanrı Hašamili için bir parçalık, Tanrı U.GUR için bir parçalık et (sunulur). Ardından aşçıbaşı karaciğeri yerlerine yerleştirir. Ardından bira, şarap, tawal, walhi içkilerini yerlerine yerleştirir. Aşçı başı karaciğeri krala uzatır.

§18 (Ay.66´-67´) – Berberler yerleri süpürürler, dališa derler.

Dip.Ark. Kadir YILDIRIMSAL
e-mail: kyildirimsal@istanbul.com