İşgalden İhtilale Millî Mücadele
Hareketinin Diplomatik Boyutu
Diplomatic Dimension of National Struggle Movement from Occupation to Revolution
Dr. Tekin ÖNAL
FRANSIZ’LAR TARAFINDAN İSKENDERUN
VE ADANA’NIN İŞGAL EDİLMESİ
İtilaf kuvvetlerinin İskenderun’u işgal girişimleri Mütarekeden yalnızca 3 gün sonra bir Fransız torpidosunun bölgeye gelmesiyle başlamış ve 9 Kasım günü 15 kişilik bir İngiliz müfrezesi tarafından sonuçlandırılmıştır. 4 Kasım’da İskenderun Limanı ateşe tutulurken, Sadrazam Ahmet İzzet Paşa, Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdiği bir telgrafta Fransızların şehre zorla girmek istemeleri durumunda karşılık verilmemesini ve bu durumun İngiliz Başkomutanlığı nezdinde protesto edilmesini istemiştir.
Bu sırada İngilizler de Halep’teki kuvvetlerine erzak göndermek için İskenderun-Halep yolunu kullanmak istediklerini bildirmişler ve bu talep olumlu karşılık bulmuştur. Ahmet İzzet Paşa, İngilizlerin bu bölgeyi kullanmalarına neden müsaade ettiğini ise liman ve şehrin yine Osmanlı Devleti’nde kalacağı, onların sadece istifade edeceğini sebep göstererek açıklamıştır. Ancak İngiliz kuvvetlerinin asıl amaçları İskenderun ve Kilikya bölgesinin işgaline hazırlanmak olmuştur.
Nitekim bu durumu fark eden Mustafa Kemal Paşa, 6 Kasım 1918 tarihli telgrafında İskenderun’a her ne sebeple olursa olsun asker çıkarmaya teşebbüs edecek olan İngilizlere ateşle karşılık verilmesi gerektiğini bildirmiştir.
Ahmet İzzet Paşa ise böyle bir hareketin devletin izlediği siyasete uygun düşmeyeceğini ileri sürmüştür. Dolayısıyla liman ve şehir teslim edilmiş, aleyhte gösteri yapan Türklerin ise Fransız Komutan David Beauregard tarafından şehri terk etmeleri sağlanmıştır.
Mütareke hükümlerine aykırı olarak gerçekleştirilen bir başka işgal girişimi de Adana’da yaşanmıştır. İngiliz baskısı karşısında tutunamayan Osmanlı Devleti, 22 Kasım’da bölgeden askerlerin çekilmesini kabul etmiş ve 26 Kasım’da da Adana vilayeti 2. Ordu birlikleri tarafından Pozantı’ya kadar boşaltılmıştır.
Bunun üzerine 17 Aralık’ta Mersin’e çıkarılan ve çoğunluğu Ermenilerden müteşekkil 1.500 kişilik Fransız birlikleri Tarsus, Adana ve Misis’i işgal etmiştir. İşgalden sonra bu kuvvetlerin 600’ü Adana’da bırakılmış, geri kalanı da İskenderun ve Ceyhan’a birer bölük, Toprakkale, Yenice ve Pozantı’ya birer takım, Islahiye, Tarsus ve Kelebek’e de birer müfreze şeklinde dağıtılmıştır.
İşgaller sırasında, daha önce Mısır’da kurulan Lejyon Doryan isimli Ermeni Alayı da Fransız askeri üniformasıyla faaliyette bulunmuştur. Ayrıca Urfa, Antep, Maraş, Saimbeyli, Zeytin, Şar, Kozan, Osmaniye, Haruniye ve Mersin civarlarında yapılan muharebelerde de Ermeni milis kuvvetleri işgallere katılmıştır. Bu kuvvetler; Fransız üniforması giymiş askerler, emir komutaya bağlanmış Millî kuvvetler ve silahlı çeteler olarak üç gruba ayrılırken, bölgede toplam sayıları 10.150 civarında hesaplanmıştır.
Ermeni birlikleri sadece Fransızların değil aynı zamanda İngiliz askerlerinin de yanında işgallere katılmış ve bu durum bölge halkının moralini olumsuz yönde etkileyen faktörlerin başında gelmiştir. Anadolu’nun önemli bir ticaret ve sanayi merkezi olan Antep 17 Aralık 1918’de içinde Ermenilerin de bulunduğu İngiliz kuvvetleri tarafından işgal edilirken bunu Maraş’ın izleyeceği anlaşılmış ve 22 Şubat 1919’da da Maraş işgal edilmiştir. 24 Mart’ta Urfa’nın işgaliyle Güney Anadolu’nun önemli merkezleri İtilaf kuvvetlerini eline geçmiştir.
İngilizlerin Kilis, Antep, Urfa ve Maraş’ı da içine alacak şekilde işgal bölgelerini genişletmeleri Fransa ile aralarında sorun yaşanmasına sebep olmuştur. Zira 16 Mayıs 1916tarihli Sykes-Picot Anlaşması’na göre bu bölgeler Fransa’ya ait olacaktı. Anlaşmada ayrıca Suriye kıyıları, Çukurova (Kilikya), Sivas, Elazığ, Maraş ve Mardin de Fransızlara verilirken, Halep-Şam-Musul üçgeninde de Fransız nüfuz bölgeleri oluşturulmuştur. Rusya’nın payına Trabzon, Erzurum, Van, Bitlis, Muş ve Siirt’in kuzeyinden İran sınırına kadar olan bölge düşerken, İngiltere’ye Basra’dan Bağdat’a kadar tüm Mezopotamya, Akka ve Hayfa limanları verilmiş ve neredeyse sınırsız bir nüfuz alanı tahsis edilmiştir.
1919 yılının Ekim ayı sonuna kadar Urfa, Antep ve Maraş’ta işgallerine devam eden İngilizler, bu tarihten sonra, Sykes Picot Anlaşması hükümlerine göre buraları Fransızlara bırakmışlardır.
Türkiyat Mecmuası – Journal of Turkology, 29, ‘Milli Mücadele’ Özel Sayısı (2019): 89-125DOI: 10.26650/İuturkiyat.652128Araştırma Makalesi /
