19 MAYIS’IN YILDÖNÜMÜ – BANDIRMA VAPURUNUN HİKAYESİ VE GİZLİ KALMIŞ HAYATLAR

19 MAYIS’IN YILDÖNÜMÜ – BANDIRMA VAPURUNUN
HİKAYESİ VE GİZLİ KALMIŞ HAYATLAR

ABDULKADİR ÇAPANOĞLU – 19.05.2021
capanoglukadir@yahoo.com.tr

Yozgat gazetesinde yayınlanan yazımı iletiyorum.

---

Değerli okurlar Yüce Atatürk’ü Samsun’a götürerek Millî Mücadelenin başlamasında çok önemli bir görev yüklenen emektar Bandırma Vapuru hakkında ben de bir özet bilgi hazırladım. Umarım beğenirsiniz.

Gemi 1878 yılında İngiltere’nin Glasgow kentinde Mac. Intyre Paisley- Huston ve Cardett gemi tezgahlarında 21 sıra numarası ile 279 grostonluk yolcu ve yük vapuru olarak inşa edilmiştir. Geminin ilk sahibi “Dussey and Robinson” şirketi gemiyi “Torocaderto” adı altında 5 yıl çalıştırıyor.

Gemi, 1883 yılında Yunanistan’da H. Psicha Preus Firmasına satıldıktan sonra “Kymi” adını alıyor, kaydı Londra’dan Pire Limanına alınıyor.  Daha sonra da yine Kymi adı ile “İstanbul Rama Derasimo” firmasına satılarak 1894 yılında Pire Limanındaki kayıt o zamanki Deniz Yolları İşletmesi anlamına gelen “İdare-i Mahsusa”ya naklediliyor ve Türk bayrağı çekilerek, adı “Kymi” den “Panderma” olarak değiştirilerek İstanbul limanına kayıt ediliyor. Marmara Denizi kıyılarında, Tekirdağ, Mürefte, Şarköy, Karabigah, Erdek arasında yük ve yolcu seferleri yapıyor. İdare-i Mahsusa’nın statü değiştirerek 28 Ekim 1910 yılında “Osmanlı Seyrüsefain İdaresi” (Osmanlı Denizcilik İşletmesi) olunca geminin adı “Panderma”, “Bandırma” olarak değiştirilerek posta vapuru haline getiriliyor.

Mustafa Kemal Paşa, Osmanlı Devleti içerisinde başta Padişah Vahdettin, Sadrazam Damat Ferit Paşa dahil devlet ileri gelenleri arasında en güvenilir kişi olarak bilinmekteydi, Sadrazam Damat Ferit Paşa dönemin İç İşleri Bakanı olan Mehmet Ali Bey’i Başbakanlığa çağırarak Samsun ve yöresinde asayişi sağlayacak askeri komutan için “ne düşündünüz” diye sorduğunda Mehmet Ali Bey, mevcut komutanlar arasında özel yeteneklere sahip olan tek kişinin eski “Yıldırım Orduları” komutanı Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa’nın olduğu önerisinde bulunmuştu.

1 Mayıs 1919 tarihinde Damat Ferit Paşa Dış İşleri köşkünde Mustafa Kemal Paşa’ya bir çay ziyafeti vermiştir. Toplantıda Anadolu’daki asayiş durumu bahis konusu edilmişti. 12 Mayıs 1919 tarihinde de Mustafa Kemal Paşa 9. ordu müfettişliğine atanır. Bu atama bütün kolordulara bildirildi. Anadolu’ya geçme hazırlıkları ile meşgul olan Mustafa Kemal Paşa tekrar Damat Ferit Paşa’nın konağında yemeğe davet edilir. Yemekte Erkan-ı Harbiye Reisi (Genel Kurmay Başkanı) Cevat Paşa’da (Çobanlı) bulunmaktaydı. Mustafa Kemal Paşa Samsun ve çevresindeki karışıklığı yerinde incelemeler yaparak önleyeceğini söylüyordu. Cevat Paşa ayrıca Samsun ve Sivas’ta asayişi bozan çeteler hakkında rapor istedi.

Mustafa Kemal Paşa, bu görüşmelerden sonra Padişah Vahdettin tarafından da kabul edildi. Padişah Paşa’dan İngilizlerin şikayetçi oldukları problemleri çözmesini istedi. Paşa’ya “Fahri Yaverlik” verdi. (I. Cihan Savaşında Vahdettin’in veliahtlığı döneminde yaveri olan Mustafa Kemal Paşa ile beraber Almanya’ya gitmişlerdi). Padişah Vahdettin, Paşa’ya aynen şöyle söyledi: “Paşa, Paşa devleti kurtarabilirsin.” Bu hitap da kurtarılması istenen gerçekte devlet değil Padişahın saltanatıydı.  Paşa’nın da yanıtı şöyle idi: “Elimden gelen hizmette kusur etmeyeceğime inanabilirsiniz, bana emrettiklerinizi bir an bile unutmayacağım.”

O dönemde 41 yaşında olan Bandırma Vapuru, sürekli olarak Marmara Denizi kıyılarında çalışmış, Karadeniz’e pek çıkmamıştı, Karadeniz’ in hırçın dalgalarına dayanma gücü ve direnci az olan bu gemi ancak Marmara’da çalışabiliyordu. Dayanıklılık bakımından çok güçlü bir gemi değildi

Gemi Karadeniz’e pek çıkmamıştı ama İsmail Hakkı Kaptan 21 yıllık kaptanlık sürecinde 5 yıl bir fiil Karadeniz’de çalışmış, Hindistan ve Uzak Doğuya kadar gitmiş bir kaptandı. İyi bir birikim sahibi ve Karadeniz’i çok iyi tanıyan bir kaptandı.

Mustafa Kemal Paşa’nın Samsun’a hareketinden birkaç gün önce eski ve yakın arkadaşlarından olup 1926 yılına kadar da beraber oldukları Rauf Bey aldığı bir habere göre işgal kuvvetleri komutanlığı tarafından vapurun geçişine izin verilmeyecekti, ya da Bandırma Vapurunum Karadeniz’e çıktıktan sonra batırılacağının haberini aldığını söylemiştir.

Aslında Galata rıhtımları, Fransız, Sirkeci rıhtımları da İngilizler ‘in İşgali altındaydı. Bandırma Vapuru Sirkeci Rıhtımında durdurularak İngilizler tarafından sıkı bir denetimden geçirilmişti. Bu yüzen Beşiktaş Vapur İskelesi’nden Askeri yollamanın bir motoruna binmiş, Kız kulesi açıklarında bekleyen Bandırma Vapuruna geçerek, Süvari İsmail Hakkı Kaptan’a hareket emrini vermiştir.

Geminin İstanbul’dan hareketinden bir süre sonra, İngiliz işgal kuvvetleri tarafından bir destroyer, Bandırma Vapuru ‘nu geri çevirmek ya da batırmakla görevlendirilmişti. Fakat Bandırma Vapuru İngiliz işgal kuvvetlerinin planladığı rotayı takip etmediği için yakalanmamıştır.

Bandırma Vapuru 18 Mayıs 1919 günü Saat 12 civarı Sinop limanına girmiştir. Mustafa Kemal Paşa bir ara arkadaşları ile birlikte Sinop’a çıkıp oradan da kara yolu ile Samsun’a gitmeyi düşünür. Böylece takip eden savaş gemisinden kurtulmuş olacaklardı. Fakat kara yolcuğunun yol şartları nedeniyle deniz yolculuğundan daha çetin olacağı anlaşılınca bu fikirden vazgeçilerek vapurla yolculuğa devam kararı alınmıştır.

Bandırma Vapuru 19 Mayıs 1919 Pazartesi günü sabah 08:15’de Samsun’a demir atarken, İsmail Hakkı Kaptan yaşamının en mutlu anının tadıyordu. Dil İskelesi açığına demir atan Bandırma Vapurundan taka aracılığı ile Mustafa Kemal Paşa ve silah arkadaşları, bugünkü Fransızlardan kalma Dil (Reji) İskelesi’nden karaya ayak basmışlardır.

Mustafa Kemal Atatürk’e İleride Doğum Günü Sorulduğu Zaman, Samsun’a Ayak Bastığı Günün Tarihini Söyleyecekti.

---

Vapurda Bulunan Mustafa Kemal Paşa, “Kurmayları ve Silah Arkadaşlarının” İsim Listesi şöyleydi:

9. Ordu Müfettişi Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa (Atatürk)

3. Kolordu Komutanı Erkan-ı Harp Mir Alayı (Kurmay Albay) Refet (Bele Paşa)

Müfettişlik Kurmayı Başkanı Erkan-ı Harp Mir Alayı Manastırlı Kazım (Dirik Paşa)

Müfettişlik Sağlık Daire Başkanı Tabip Miralay İbrahim Tali (Öngören)

Kurmay Başkan Yardımcısı Erkan-ı Harp Kaymakamı (Kurmay Yarbay) Mehmet Arif Bey (Ayıcı)

Karargâh Erkan-ı Harbi ve İstihbarat ve Siyasi şube Müdürü Erkan-ı Harp Binbaşısı Hüsrev Gerede

Müfettişlik Topçu komutanı Topçu Bin Başı Kemal Bey (Doğan)

Müfettişlik Sağlık Daire Başkan Yardımcısı Tabip Binbaşı Refik Bey (Saydam)

Müfettişlik Baş Yaveri Yüzbaşı Cevat Abbas Bey (Gürer)

Dr. Yüzbaşı Behçet Efendi

Kurmay Mülhakı Mümtaz (Tunay)

Kurmay Mülhakı Yüzbaşı İsmail Hakkı (Ede)

Müfettişlik Emir Subayı Yüzbaşı Ali Şevket (Öndersev)

Karargâh Komutanı Yüzbaşı Mustafa Vasfi (Süsoy)

Mülhak Yüzbaşı Rauf

Yüzbaşı Hersekili Ahmet Efendi

Kurmay Başkanı Emniyet Subayı Üsteğmen Hayati

Kurmay Mülhakı 3. Kolordu Komutan Yaveri Üsteğmen Arif Hikmet (Gerçekçi)

İAŞ Subayı Üsteğmen Abdullah (Kunt)

Mülhak Teğmen Zebur

Müfettişlik İkinci Yaveri Teğmen Muzaffer (Kılıç)

Emir Subayı Teğmen Ruhsat

Adli Müşavir Ali Rıza Efendi

Tabur Hesap Memuru Rahmi Efendi

Tabur Hesap Memuru Ahmet Nuri Efendi

1. Sınıf Kâtip Faik Efendi (Aybars)

4. Sınıf Kâtip Memduh Bey (Atasev)

Zabit Vekili Tahir Efendi

Alay Kâtibi Yahya Efendi

Tabur Kâtibi Süleyman Fehmi Efendi

Hesap Memuru Şükrü Efendi

---

Er ve Erbaşlar:

Kıdemli Çavuş Osman Nuri Oğlu Ali Faik

Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet Oğlu Atıf

Çavuş Mustafa Oğlu Kemal

Çavuş Kemal Oğlu Mustafa

Onbaşı Tevfik Oğlu Âdem

Onbaşı Ali Oğlu Refet

Onbaşı Abdullah Oğlu Ali

Nefer Hüseyin Oğlu Mehmet

Nefer Ahmet Oğlu Emin

Nefer Mustafa Oğlu İsmail

Nefer İbrahim Oğlu Ömer

Nefer Kerem Oğlu Mehmet

Nefer Mehmet Oğlu Mehmet

Nefer Hasan Oğlu Ulvan

Nefer Mehmet Oğlu Durmuş

Nefer Mehmet Oğlu Ali

Nefer Şakir Oğlu Nuri

Nefer Hasan Oğlu Hüseyin

Nefer Abdullah Oğlu Musa

Nefer Abdullah Oğlu Mehmet

Nefer Mehmet Oğlu Hasan

Nefer Bekir Oğlu Mahmut

Nefer İhsan Oğlu Mehmet Lütfi

Nefer Ali Oğlu Musa

Bandırma vapurunun bu kutsal seferinde görev alan mürettebatın isim listesi de şöyleydi:

Gemi süvarisi İsmail Hakkı Durusu 1871 Kayseri doğumlu 22 Aralık 1940 İstanbul’da vefat etmiştir.

İkinci Kaptan Üsküdarlı Tahsin Kaptan

Çarkçı Başı Mehmet Ağa Oğlu Hacı Süleyman

Gemi Kâtibi İsmail

Lostromo Hasan Reis

Serdümen Görele’li Ali Oğlu Basri

Ambarcı Rizeli Süleyman Oğlu Mahmut

Ambarcı Silivrili Hasan Oğlu Mehmet

Tayfa Süleyman Oğlu Cemil

Tayfa Hüseyin Oğlu Rahmi

Tayfa Mesut Oğlu Temel

1. Kamarot Muharrera Oğlu Hacı Tevfik (Ulusu) 1875 yılında doğdu. 1 Ağustos 1900′ de 200 kuruş aylıkla Plevne Vapurunda kamarot olarak çalışmaya başlamış, 1 Ekim 1914′ de Bandırma vapurunun 1. Kamarot’luğuna atandı.

Kamarot İbrahim Oğlu Mehmet

Kamarot Yamağı Mustafa Oğlu Halit

Ateşçi Koyunhisarlı Yusuf Oğlu Halit

Ateşçi Rizeli Arif Oğlu Mansur

Ateşçi Osman Oğlu Hacı Hamdi

Kömürcü Hasan Oğlu Mehmet

Kömürcü Mehmet Ali Oğlu Ömer Faik

Vinçci İsmail Hakkı

Vinçci Ali Oğlu Galip

Gemide: Atatürk ve kurmayları 22, Er ve erbaşlar 25, Müşavir ve katipler 8, Gemi personeli 21 olmak üzere toplam 76 kişi bulunmaktaydı.

1925 yılında gemi Bozmacı (sökümcüsü) İlhami (SÖKER) isimli Türk armatöre satılmış ve aynı armatör tarafından 4 ay içinde Haliç Fenerin’ de Hurda olarak parçalanmıştır.

Ancak 2001 yılında yeniden inşası yapılıp, 2003 yılında Bandırma Müzesi olarak Samsun’un Canik İlçesinde açılmıştır.

Ve vapurdaki askerlerden “Kıdemsiz Çavuş İbrahim İzzet Oğlu Atıf Efendi”; Türkiye Cumhuriyeti’nin Sri Lanka Demokratik Sosyalist Cumhuriyeti nezdindeki Büyükelçimiz kuzinim (büyük halam cennetmekan Rakibe Hanımefendinin torunu) Rakibe Demet Şekercioğlu’nun eşi Rodos Başkonsolosumuz Sayın Atıf Şekercioğlu’nun dedesidir. Ruhları şad, makamları cennet olsun.

 Bandırma vapurunun Kıdemsiz Çavuşu İzzet oğlu Atıf Şekercioğlu ailesi ile ilgili yürek burkan başka bir anıyı sonraki yazımda anlatacağım.