Cumhuriyet bir zihin devrimidir

CUMHURİYET – Coşkun ÖZDEMİR – 30 Aralık 2022 Cuma

Cumhuriyet Devrimleri, dünya düşüncesi tarafından henüz kavranmış değildir. Türkiye’de de kavranmış değildir. Cumhuriyet Devrimleri aklı, bilimi, sanatı önceleyen bir deneyimdir. Ne yazık ki onu anlayacak kapasiteden yoksun yöneticiler tarafından çok erken terk edilen bir deneyimdir. Öte yandan devrimleri sürdürecek kadrolar özellikle de Atatürk’ün ölümünden sonra özgür olmayan kafalar tarafından engellenmiştir.

Cumhuriyet Devrimlerinin özü genellikle cumhuriyetçilik, laiklik, halkçılık, milliyetçilik, devletçilik ve devrimcilik olarak bilinir. İlkelerin tümünün dayandığı öz, arke; logostur, özgür bir zihindir. Bu nedenle Cumhuriyet Devrimleri bir zihin devrimidir. Devrilen ise bağımlı, nedensellik bağından yoksun, donmuş zihindir. Yerine geçirilmeye çalışılansa, sorgulayıcı, eleştirel, kavramsal zihin, özgür akıldır. Bu anlamı ile Türkiye’de Cumhuriyet Devrimleri tek kelime ile hümanist bir devrimdir ve hümanizmin edimselleştirilmesinin bir deneyimidir.

Hümanizme göre toplumsal ekonomik ve siyasal biçimler ilke değil sonuçturlar. İlke akıldır, düşüncedir. Bu salt her şeyin aynı zamanda düşünülür ve düşünce olmasından değil, düşünceye göre oluşmasından ve bu düşünceyi, düşünen faal aklın oluşturmasındandır.

YENİ BİR İDEOLOJİ
İnsanları bölerek kurtarmaya çalışan ideolojilerin ilkesi kendi zamanlarının sorunlarına “tepkiden” kaynaklanır. Bu tepkiler haklı ama zamansaldırlar. Ortaya çıkmalarının nedeni, merkezi sorun olma konumundan çıktığı zaman, sönümlenirler, o nedenle sürekli ilke ve ideoloji olamazlar (Marksizm, milliyetçilik, liberalizm, dincilik vb.). Zamansal-toplumsal sorunların çözümleri için mücadele elbette haklı, gereklidir; ancak sorunlar ve çözümleri için geliştirilen ideolojiler insanın-insanlığın gelişme idealini kökten değil bir daldan-bir yandan kapsarlar. Çünkü bir parçayı ilke alırlar. İnsanlığın gelişme ideali, bu sorunların çözümüne indirgenmek ile kısırlaştırılır, sınırlanır, küçültülür. Daha da önemlisi indirgeme en büyük yanılsamadır. İnsanın-insanlığın ideali bir sınıfın, bir ulusun idealinden çok daha fazlasıdır; nicelik olarak fazlası değil, nitelik olarak fazlasıdır. Bu ideal, insan olmanın gereğini yerine getirme görevi olarak us dışına karşı usu geliştirmek ve özgürleştirmektir.

Hümanizm, zaman ve mekân ötesi bir ideolojidir. Her zaman her yerde mutlak düzeyde geçerli olan ve hiçbir şeye göre olmayan bir ideoloji.

Hümanizmin hedefi olarak insanın özgürlüğü, ekonomik özgürlük düzeyine indirgenemez, ekonomik olarak özgürleşmiş insan özgür insan değildir. Bu kıyas, özgürlüğü maddi özgürlük düzeyine indirger, midesi dolu insanı özgür insan sayar. Oysa özgürlük, usun kendi kendisi ile olması ya da kendi kendisini her şeyde bulması ile ortaya çıkan ruhsal bir duyumdur.

US DEĞİŞİMİ
Cumhuriyet Devrimleri sınıf devrimi, din devrimi vb. değil us-akıl devrimidir. Cumhuriyet Devrimlerinde görünen cumhuriyetçilik, halkçılık, devrimcilik, laiklik, milliyetçilik, devletçilik ilkeleri, Cumhuriyetin dönüştürdüklerini anlatmaya yeterli değildir. Bu yüzden dönüşüm, teokrasiden ya da monarşiden cumhuriyete, durağanlıktan devrimlere, ümmetçilikten milliyetçiliğe dönüş olarak anlaşılmaya çalışıldığı zaman dönüşümün bu ilkelerde de görülen ancak sırf bunlardan ibaret olmayan ruhu anlaşılamaz. Buradaki ilke, öz, ruh; us değişimidir, us tipinin değişimidir.

COŞKUN ÖZDEMİR – FELSEFECİ