DÜNYANIN YEDİ HARİKASINDAN BİRİ; İSKENDERİYE FENERİ

Lighthouse of Alexandria [Artist's Impression]

İSKENDERİYE FENERİ

Prof. Dr. Orhan Şener


İskenderiye, M.Ö. 331 yılında Büyük İskender tarafından kurulmuş ve kent Nil Deltası’ndaki iki doğal limanı sayesinde Ptolemaios Hanedanlığı döneminde (M.Ö. 305-30) ve antik çağ boyunca bir ticaret limanı işlevi görmüştür. Yunan dünyasının farklı köşelerinden gelen sakinleriyle birlikte kozmopolit bir yerleşim olan kentin kendine özgü bir meclisi ve sikkesi (madeni para) olup, aynı zamanda tanınmış bir ilim merkezi hâline gelmiştir.

İskender (MÖ 356-323) fethettiği büyük imparatorlukta 10 kadar kendi adının verildiği kentleri kurdu. Bunların arasında Türkiye’de İskenderun ve Çanakkale’de İskender adlı kentler de bulunmaktadır. Kentlerin en önemlisi ise, Doğu Akdeniz’in en canlı liman ve ticaret kenti İskenderiye’de Roma Ptolemi yönetimi sırasında; Dünyanın 7 Harikası olan bu fener MÖ 285-46 yılları arasında yapıldı. İskender’in büyüklüğünü ve gücünü yansıtmak için ölümünden sonra yapılan bu fenerin, deniz ticaretinin gelişmesinde de önemli katkısı oldu.

M.Ö. 300 civarında I. Ptolemaios Soter (hükümdarlık dönemi M.Ö. 323 – 282) gemilere rehberlik etmesi ve gücünün ile ihtişamının daimi bir hatırası olması amacıyla İskenderiye’ye muazzam büyüklükte bir deniz feneri inşa ettirmiştir. Söz konusu bu dev proje yaklaşık 20 yıl sonra oğlu ve halefi II. Ptolemaios (M.Ö. 285-246) öncülüğünde tamamlanmıştır. Bu tarihi yapı, aralarında Büyük İskender’in mezarı, Müze (ali̇mler adina bi̇r kurum), ”Serapeum Tapınağı” ve görkemli bir kütüphanenin de bulunduğu bu muhteşem kentte (İskenderiye’de) görülebilecekler listesini daha da etkileyici kılmıştır.

Pek çok antik kaynağa dayanarak deniz fenerinin mimar Knidoslu Sostratus’un elinden çıktığını söylemek mümkündür, ancak Sostratus projeye mali destek sağlamış dâhi olabilir. Yapının bulunduğu konumu, Pharos’un kireçtaşı adacığının ucunda, İskenderiye limanlarına bakıyordu. Bunlar arasında bulunan iki doğal liman ise ”Büyük Liman” ve enteresan bir isim taşıyan ”Eunostos” veya ”Harbour of Fortunate Return” (Talihin Geri Döndüğü Liman) idi. Pharos adası ile anakara arasında yaklaşık 1.2 km (0.75 mil) uzunluğundaki “Heptastadion” adlı bir geçiş yolu bulunmaktaydı.

Günümüz yazarlarından biri olan Poseidippos’un bize aktardığına bakılırsa, söz konusu bu (deniz) feneri denizcilere yol göstermek ve onları sağ salim ulaştırması amaçlanmış ve bu doğrultuda iki tanrıya adanmıştır: Zeus Soter (Teslimci) – ki kulenin üzerindeki ithaf yazısı yaklaşık yarım metre yüksekliğindeki – büyük ihtimalle ”Denizin Yaşlı Adamı” adıyla da bilinen Yunan deniz tanrısı olan ”Proteus” – harflerden oluşmaktadır.

İskender öldükten sonra Mısır’ın yönetimi, generallerinden Ptolemy Batlamyus Soter’e geçti ve devletin adı da Ptolemy Batlamyus oldu. İskenderiye Feneriyle, Ptolemy (Ptolemi) devletinin Yunan devletiyle aralarındaki iyi ilişkilerini devam ettirmek ve deniz ticaretini geliştirmek amaçlarına da ulaşıldı. İskenderiye çağının en ileri kültürel merkezlerinden biriydi. İskenderiye Fenerinin yapım maliyeti bir Yunan tüccar tarafından karşılandı. Çağının en yüksek yapısı olan fener, İskenderiye şehrinin hemen açığında olan Pharos (Faros) adasında yapıldığından, İskenderiye Faros’u olarak da bilinir. Eyfel Kulesi yapılıncaya kadar dünyanın en yüksek yapısı olan Fenerin, Mısır piramitlerinden de yüksek olduğu ileri sürülmüştür.

Kaidesiyle birlikte 135 metre (bazılarına göre ise 170 metre) yüksekliğinde olduğu söylenen İskenderiye Feneri, dünyanın ilk deniz feneri olup sonrakiler için bir model oldu. Kaliteli beyaz mermerden yapılan Fener, diğerler harikalar gibi günümüze kadar gelemedi. Yukarıdaki resimlerin hepsi de tarihçiler, gezginler ve yazarların kayıtlarına dayanmakta olup hayalidir.

Küçük Pharos adasındaki fener 3 bölümden oluşur. Kare taban üzerindeki beyaz taştan yapılmış 1. Bölüm 55 metre yüksekliğindedir. Üzerinde sekizgen tabanlı orta bölüm ve silindirik biçimli son bölümün yüksekliği 27 metredir. Silindirik biçimdeki üst bölümün üstüne cilalı bronzdan yapılma büyük bir ayna yerleştirilmiştir. Geceleri gemilere yol gösterecek ve yangınları belirleyecek çok güçlü bir feneri bulunmaktaydı. Fenerin tepesindeki aynanın önünde yakılan ateşin aynaya vuran ışınları 70 kilometre uzaklığa kadar ışığı yayardı. Gündüzleri ise, güneş ışığını 35 kilometre ileriye yansıtabilmekteydi ve ayrıca odak noktası düşman gemilerine ayarlanarak onları yaktığı söylenirdi.

İskender Kütüphanesi : Kapısında “ Tanrının gazabından seni bilim korur” ibaresi yazılı olan ve Antik Çağın en önemli kütüphanesi olan İskender kütüphanesi de bu kentteydi. Ne var ki, bu ünlü kütüphane Romalı Hristiyanlar tarafından saldırılara uğradı. 642 yılında Halife Ömer’in askerleri tarafından bütün kitapları yakılarak, Antik Mısırın bütün kültürel birikimleri yok edildi. Böylece büyük bir medeniyeti tanıma olanağı da ortadan kaldırıldı. Heykel ve diğer tarihi eserlerden Mısırlıların özellikle astronomi, tıp ve fen alanında çok ileri olduğunu göstermektedir.

Örneğin, gökyüzündeki önemli yıldızların adlarını Mısırlılar verirken, takımyıldızların ki ise Latince ve Yunancadır. Sıfır sayısı ile günümüzde de kullanılan kadın ve erkek sembolleri de Mısırlılar tarafından kullanılmıştır. Mumyalama tekniği ve Mısır Piramitlerinin nasıl yapıldığına ilişkin bilgiler de kütüphanenin yakılmasıyla yok olmuştur. Günümüzde, yakılan ve yok edilen İskender kütüphanesinin yerine yeni bir modern kütüphane yapılmıştır.

İskenderiye Fenerinin üst bölümü 955 depreminde yıkıldı. 1303 ve 1323 depreminde ise, geriye kalan bütün bölümleri yıkılarak denize gömüldü. Kalıntıları 1994 yılında bir dalgıç grubu tarafından keşfedildi. Antik Yunan tanrılarının heykelleri, sfenks ve çok sayıda sütün bulundu. Fenerin yerine taşlarıyla süslenen bir park yapıldı ve ada kent ile birleştirildi. Mısır Hükümeti 140 metre yüksekliğinde Faros adası üzerindeki yerine aynı fenerin yeniden yapılması için bir proje hazırlamıştır.

This entry was posted in DENİZ VE DENİZCİLİK, Tarih. Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *