DENİZLER, GEMİLER * BEYAZ BALİNA ORCA’LAR NEDEN YATLARA VE YELKENLİ TEKNELERE SALDIRIYOR, BATIRIYOR?

CEBELİTARIK BOĞAZINDA BİR YATA SALDIRAN ORKALAR TEKNEYİ BATIRDI. SALDIRILARIN ARKASINDA NE VAR?

By Euronews Green – Published on 12/07/2023 

Travmatik olaylar, son üç yılda artış gösteren olağandışı davranışların temel nedeni olabilir. Güney Avrupa’da bir tekne bir kez daha orkaların saldırısına uğradı. Polonyalı kruvaziyer şirketi Morskie Mile Facebook’ta “Dümen yekesine 45 dakika boyunca çarptılar, büyük hasara ve sızıntıya neden oldular” dedi.

Ekim ayının sonlarında Cebelitarık Boğazı’nda gerçekleştirilen saldırıda mürettebaın herhangi bir zarar görmemesine rağmen yana doğru kısmen  battı.

Temmuz ayında Portekiz, orka sürülerinin gemilere çarpmasıyla sonuçlanan bir dizi olaydan sonra turist teknelerinin orka sürülerine yaklaşmasını yasaklamıştı.

İki ay önce, katil balina olarak adlandırılan bir grup sabahın erken saatlerinde İspanya kıyılarında bir yelkenli tekneye çarpmıştı. Yerel deniz kurtarma teşkilatının bildirdiğine göre, teknenin gövdesini deldiler ve dümenini kırdılar.

Portekiz Doğa Koruma ve Ormancılık Enstitüsü (INCF), yelkenli teknelerin yanı sıra bazı küçük turistik teknelerin de orkaların ilgisini çektiğini söyledi.

“En fazla dokuz metre uzunluğa ulaşabilen ve üç ile beş ton arasında ağırlığa sahip olan yetişkin katil balinaların boyutları göz önüne alındığında… balina gözlemciliği için kullanılan daha küçük teknelerle daha yoğun etkileşim, daha ciddi sonuçlara yol açabilir.” INCF bir açıklamada şunları söyledi.

Hem turistlerin güvenliği hem de hayvanların rahatsız edilmemesi için orkalara aktif olarak yaklaşma yasağı getirildi. Teknelere ayrıca etkileşimlerden kaçınmak için hayvanlardan uzaklaşmaları ve orkalar tekneye fark edilmeden yaklaşmayı başarırsa hareket etmeyi bırakmaları talimatı verildi.

Orkalar neden güneybatı Avrupa’daki teknelere çarpıyor?
INCF, 2020’den bu yana Cebelitarık Boğazı’nda, Portekiz kıyılarında ve İspanya’nın Galiçya kentinde orkalar ve tekneler arasında etkileşimlerin yaşandığını belirtiyor.

Nedenleri hâlâ bir gizem, ancak bazı uzmanlar, Beyaz Gladis adlı bir orkanın travmatik deneyimine dayanarak, olağandışı davranışın arkasında intikamın olabileceğine inanıyor.

Teoriye göre, birkaç yıl önceki ilk çarpışmanın ardından gemilere karşı diğer orkaların da kopyalamaya başladığı “savunma davranışı” sergilemeye başladı.

Kesin olan bir şey var: İspanya ve Portekiz kıyılarındaki orca çarpmaları giderek daha sık yaşanıyor. 25 Mayıs’ta Mustique gemisine yaptıkları saldırı, yalnızca o ay içinde Cebelitarık Boğazı’nda zeki deniz memelileri ve denizciler arasındaki en az 20 “etkileşimden” biriydi.

İber orkası alt türlerinin popülasyonlarını izleyen GTOA araştırma grubuna göre, 2022’de bildirilen 207 olay vardı. Bu rakam 2021’de 197 iken Temmuz ve Kasım 2020 arasında 52’ye yükseldi.

Son derece sosyal olan yırtıcılar genellikle yelkenli tekneleri hedef alır, ancak çok fazla hasara neden olma eğiliminde değildirler. Davranışın başladığı Mayıs 2020’den bu yana orkalar tarafından yalnızca üç teknenin batırıldığı bildirildi. Bir konumdan geçen her 100 gemiden yalnızca birine dokundukları tahmin ediliyor.

Washington, San Juan Adaları’ndaki Salish Denizi’nde bir balina izleme teknesinin yanında sudan bir orka atlıyor.Elaine Thompson/AP

Peki davranışın kökeninde gerçekte ne var?

Portekiz’deki Aveiro Üniversitesi’nden biyolog ve GTOA temsilcisi Alfredo López Fernandez, WordsSideKick.com’a orkaların tekneleri bilerek seçtiğini söyledi.

“Kökenini, motivasyonunu bilmiyoruz ama tüm bunların kökeni olan travmaya dayalı savunmacı davranışlar her geçen gün bizim için daha da güç kazanıyor” dedi.

Bazı araştırmacılar, Beyaz Gladis olarak bilinen orkanın, bir teknenin çarpması ya da yasadışı balıkçılık sırasında tuzağa düşürülmesi gibi “kritik bir ıstırap anı” yaşadığından ve bunun davranışsal bir değişikliği değiştirdiğinden şüpheleniyor.

López Fernandez, “Tekneyle bu fiziksel temas davranışını başlatan, travma geçiren orcaydı” diye ekledi.

Birkaç yorumcu, intikam peşindeki Gladis ve ortaklarının genç orkalara teknelerin dümenlerini kırmayı öğrettiğini iddia edecek kadar ileri gitti. Ancak geçen yıl deniz memelileri üzerine bir çalışmanın ortak yazarı olan López Fernandez, bunun hayvanlar arasında taklit yoluyla yayıldığını düşünüyor.

Yoksa orca ziyaretleri sadece sosyal mi?
Ancak henüz hiç kimse çarpma davranışının neden gerçekleştiğini kesin olarak bilmiyor.

“Benim fikrim ya da herhangi birinin size vereceği şey bilinçli spekülasyondur. Bu tam bir gizem, benzeri görülmemiş bir şey” dedi British Columbia Üniversitesi Deniz Memelileri Araştırması profesörü ve yöneticisi Andrew W. Trites, CBS News’e söyledi.

Olayların saldırı olduğunu düşünmüyor; Orcas’ın neden kendine zarar veren davranışlarda bulunmak istediğini sorguluyor.

Trites’in kendi teorisi, bunun “kontrolden çıkmış şakacı bir davranış” olduğu yönünde. Kanada’nın Vancouver kıyılarında görülen Luca adlı balinanın sürüsünden yüzerek uzaklaşıp tekneleri takip etmeye başladığını anımsıyor.

Trites, “Daha sonra tekneleri devre dışı bırakmak ve tekneleri itmek için dümenleri tutmayı öğrendi” dedi. “Onun durumunda, sosyal etkileşim arayışındaydı. Ve tekneleri devre dışı bırakarak etkileşimi uzatabileceğini öğrendi. Sonra da onunla kalmak zorunda kalacaklardı.”

Belki de arkadaş edinmenin komik bir yolu. Orcas’ın dokunsal tarafı da başka bir açıklamayı akla getiriyor.

Trites, CBS’ye şunları söyledi: “Katil balinaların içeri girip neredeyse burunlarını teknenin pervanesine dayadıkları ve suyun üzerlerinden aktığını hissettikleri pek çok vaka biliyorum. Jakuzide olmak gibi olurdu.”

Bu davranış denizcileri ve balinaları riske atıyor olabilir
Biraz “kaba barınma” (eğer öyleyse) bir balina için zararsız bir eğlence gibi görünebilir. Ancak gemiler üzerindeki etki denizciler için zararlı ve tehlikeli olabilir.

Ve doğa korumacılar endişeli. Ölümleri doğrudan tekne olaylarıyla ilişkilendirilemese de, İber alt popülasyonuna ait dört orkanın, davranışın 2020’de başlamasından bu yana öldüğü biliniyor.

2011’deki son nüfus sayımında yalnızca 39 İber orkası kaydedilmişti ve bu grup, IUCN Kırmızı Listesi tarafından kritik tehlike altındaki gruplar arasında yer alıyordu.

López Fernandez ve ortak araştırmacıları geçen yılki çalışmada şu sonuca vardılar: “Bu durum devam ederse veya yoğunlaşırsa, denizcilerin güvenliği açısından gerçek bir endişe kaynağı haline gelebilir ve nesli tükenmekte olan katil balina alt popülasyonu için bir koruma sorunu haline gelebilir.”

Bu arada İspanya Ulaştırma Bakanlığı, teknecilere orkanın yönünde veya hızında bir değişiklik gözlemlemeleri ve herhangi bir etkileşimi bildirmeleri durumunda bölgeyi terk etmeleri yönünde çağrıda bulundu.

Serbest çeviri; Naci Kaptan

https://www.euronews.com/green/2023/07/12/revenge-of-the-killer-whales-experts-at-a-loss-over-why-orcas-are-ramming-into-fishing-boa
​