DENİZ SAVAŞLARI * “Trablusgarp Antlaşması” başlıklı bölümde… Harp gemisinde yapılan sulh antlaşması neydi

USS Philadelphia Tripoli açıklarında yanarken 1804

Odatv.com / 28.04.2019

“Trablusgarp Antlaşması” başlıklı bölümde…
Harp gemisinde yapılan sulh antlaşması neydi


Emekli Kurmay Albay Yılmaz Dalkanat’ın, “Osmanlı İmparatorluğu Garp Ocakları ile ABD Arasındaki Deniz Antlaşmaları” adlı çalışması Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından yayımlandı.

Deniz Kuvvetleri’nin gemi ve karargâhlarında çalışan, Sahil Güvenlik Komutanlığı’nda kurmay başkanı ve bölge komutanı olarak görev yapan Dalkanat, Osmanlı İmparatorluğu’nun Akdeniz’deki deniz egemenliği mücadelesinde önemli rol oynayan Garp Ocakları’nın ABD ile mücadelesine değindi.

Pakistan’da deniz ateşesi olarak da görev yapmış olan Dalkanat, bir zamanlar Türk Gölü olan Akdeniz’deki Osmanlı egemenliğinin, 1795-1824 yılları arasında ABD ile imzalanan antlaşmalardan nasıl etkilendiğini anlattı. Kitapta, bu antlaşmaların özgün metinleri ve tercümeleri de yer aldı.

Dalkanat, kitabın “Trablusgarp Antlaşması” başlıklı bölümünde, Trablusgarp’ta ABD ile gerçekleşen savaşta; ABD’nin kendi gemisini yakışı, ABD kuvvetlerinin Trablusgarp Limanı’na yapılan baskını ve harp gemisinde yapılan ilk sulh antlaşması anlatıldı.

İşte “Trablusgarp Antlaşması” başlıklı o bölüm:

“Akdeniz’de ABD gemilerinin serbestçe dolaşıp ticaret yapması için ABD’nin her yıl ödediği para miktarını zamanın Trablusgarp Beylerbeyi Karamanlı Yusuf Paşa artırmak istemiş ve 225.000 dolar talep etmiştir. Bunun ABD tarafından kabul edilmemesi sonucunda taraflar savaşmaya başlamıştır.

1801’de başlayan ABD ile Trablusgarp arasındaki bu savaş 4 Haziran 1805’te yapılan antlaşmayla 5 Temmuz 1805’te sona ermiştir.

Trablusgarp Beylerbeyliği’nin her yıl verilen parayı artırma teşebbüsüne karşılık, 1 Mart 1801 tarihinde ABD başkanı olan Thomas Jefferson, Osmanlı İmparatorluğu’na para verileceğine savaş gemisi yapılmasının daha ucuz olacağını değerlendirmiştir. Bu görüşün devamı olarak Komodor Richard Dale komutasında 3 gemiden oluşan bir filo keşif için Akdeniz’e gönderilmiştir. Bu sırada 1 Mart 1801 tarihinde Trablusgarp beylerbeyi ABD’ye savaş ilan etmiştir. 1802’de Dale yerine Komodor Richard Morris filo komutanı olarak atanmış ve 7 fırkateynden oluşan takviye kuvvetle Akdeniz’e Trablusgarp açıklarına gönderilmiştir. Daha sonra filo komutanlığına Komodor Edward Preble getirilmiştir.

Ekim 1803’te ABD kuvvetleri ile Trablusgarp kuvvetleri arasında ilk çatışma yaşanmıştır. 31 Ekim’de Kaptan William Bainbridge komutasındaki USS Philadelphia gemisi Trablusgarp Limanı girişinde haritalarda gösterilmeyen bir resifte karaya oturmuş ve gemi Trablusgarp’ın eline geçmiştir. USS Philadelphia’nin Trablusgarp’ın eline geçmesi Trablusgarp filosunun ateş gücünü artırmıştır. Daha sonra ABD kuvvetleri Trablusgarp Limanı’na bir baskın düzenlemiş ve USS Philadelphia’yı yakmıştır.

ABD filosunda bulunan gemiler büyüklükleri nedeniyle fazla su çektiklerinden kıyıya yaklaşıp harekât icra edemiyorlardı. Bu olumsuz durumu gidermek maksadıyla Komodor Preble az su çeken gemi ihtiyacını karşılamak üzere Sicilya Kralı IV. Ferdinand’dan 6 küçük gambot kiralamıştır. ABD filo komutanı Komodor Preble bütün hazırlıklarını tamamladıktan sonra Trablusgarp’ı hedef alan başka bir saldırı planlamaya başlamış ve bu planıyla Karamanlı Yusuf Paşa üzerindeki baskıyı artırarak onu barış yapmaya zorlamak istemişti. Ayrıca bu planla Preble, USS Bainbridge ve USSs Philadelphia’nın mürettebatını da kurtarmayı umuyordu.

İlk saldırı 3 Ağustos günü gerçekleşti. Ağustos ayında toplam 3 saldırı yapıldı. Her saldırıdan sonra Preble Yusuf Paşa’dan barış görüşmelerine başlanmasını ve ABD’li tutsakların serbest bırakılmasını istedi. ABD’li tutsakların serbest bırakılması için önce 40.000 dolar daha sonra da 50.000 dolar fidye ödemeyi teklif etti. Yusuf Paşa bu teklifleri kabul etmedi. Bunun üzerine Preble da tüm gücüyle saldırmaya devam etti. Aynı ay Komodor Samuel Barron komutasındaki bir takviye kuvveti daha Trablusgarp açıklarına geldi.

Trablusgarp şehrinin deniz yönünden güçlü bir savunması vardı. Ama kara kısmı o kadar güçlü değildi. ABD tarafı şehre savunmasının nispeten daha zayıf olduğu kara kısmından saldırmayı düşündü. Bu esnada ABD’nin Tunus Konsolosu William Eaton, Yusuf Paşa’yı Mısır’da sürgün yaşayan kardeşi Hamit Paşa’yla değiştirme önerisinde bulundu. Hamit Paşa bu teklife sıcak baktı. Çünkü kardeşi başa onu devirerek geçmişti. Bu amaçla Eaton Mısır’da çoğunluğu Yunan, Arap ve Bedevilerden oluşan bir paralı askerler ordusu kurdu. Yusuf Paşa bundan haberdar oldu ve Derne’ye takviye kuvvetler gönderdi. Eaton, Derne’ye takviye kuvvetlerden önce ulaştı. Karadan paralı askerler ordusu denizden de ABD savaş gemileri tarafından kuşatılan Derne kısa sürede düştü. Derne’nin alınmasıyla Trablusgarp’a giden yol açılmış oldu. Bu gelişmeler üzerine Yusuf Paşa ABD ile barış yapmaya razı oldu.

Dostluk ve Barış Antlaşması 4 Haziran 1805’te Trablusgarp’ta imzalanmıştır. Bu tarih Trablusgarp Dayısı ile ABD başkonsolosunun karşılıklı görüştükleri tarihtir ve antlaşma tarihi olarak kabul edilmiştir. Aslında Trablusgarp Dayısı’na antlaşma İngilizce ve Arapça metinler olarak 10 Haziran 1805’te gönderilmiştir. Antlaşma bu tarihte Trablusgarp Dayısı tarafından imzalanmıştır.”

USS Constitution

“İLK DEFA SULH ANTLAŞMASI
BİR HARP GEMİSİNDE YAPILMIŞTIR”

“Trablusgarp Dayısı ABD başkonsolosunu antlaşmanın Divan’da görüşülmesini izlemesi için davet etmişti. Başkonsolos Tobias Lear, dayının sağ tarafında yanına oturmuş ve antlaşma maddelerinin tek tek görüşülmesini izlemiştir. Divan görüşmelerinden sonra imzalanan antlaşma metninin bir nüshası, dayının yaptığı konuşma sonrası Lear’a verilmiştir.

İmzalı iki adet asıl antlaşma metninin biri Trablusgarp tarafında, diğeri ABD tarafında kalmıştır. ABD’ye ait antlaşma metni USS Philadelphia fırkateyni tarafından ABD’ye götürülmüştür. USS Philadelphia 19 Haziran 1805’te 60.000 dolar ödendikten sonra 21 Haziran 1805’te Trablusgarp’tan hareket etmişti.

USS Philadelphia

Asıl antlaşma metni İngilizce ve Arapça lisanındadır. ABD’Nin Cezayir Başkonsolosu Albay Tobias Lear Trablusgarp Limanı açıklarında ABD fırkateyni USS Constitution’da görüşmeleri yürütmüş ve antlaşmayı imzalamıştır. Danimarka’nın Trablusgarp Konsolosu Nissen iki taraf arasında antlaşmanın neticelenmesi için çalışmıştır. Kayıtlara göre ilk defa bir sulh antlaşması bir harp gemisinde yapılmıştır.”

https://odatv.com/harp-gemisinde-yapilan-sulh-antlasmasi-neydi-28041904.html

This entry was posted in DENİZ VE DENİZCİLİK, Tarih. Bookmark the permalink.

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *