Emperyalist Ne Demek?
Emperyalizm Nedir?
Fransızca kökenli Emperyalizm kısaca, bir ülkenin, gücünü kullanarak, başka bir ülkenin toprağını işgal etmesi ya da ekonomik, politik, kültürel alanda kendi değerlerini empoze etmesidir. Emperyalizm, devlet politikasıdır. Dış politikada kullanılmaktadır. Emperyalizm ile eş anlamlı olarak yayılmacılık, imparatorluk kavramları kullanılmaktadır. Kolonicilik kavramı da yakın anlamlıdır.
Emperyalizm’de araç olarak her zaman askeri güç kullanılmamaktadır. Emperyalist devlet, sömürmek istediği ülkenin politikacılarını, ekonomisini, ve kültürel değerlerini hedef alabilir. Politikacıları, para ve kariyer vb. vaatleriyle kendi tarafına çekebilir. Aynı zamanda, ekonomisini çökerterek savunmasız bırakabilir. Diğer taraftan, kültürel olarak, kendi dilini ve ahlaki değerlerini TV kanalları, filmler, müzikler aracılığıyla kendi istediği doğrultuda yönlendirebilir ve yozlaştırabilir.
Emperyalizm Ne Demek
Emperyalizm geniş tanımıyla, bir ülkenin, yer altı ve yer üstü kaynaklarının ve işgücünün sömürülmesidir. Emperyalist devlet sömürdüğü ülkenin tüm kaynaklarını kendi ülkesi için kullanmaktadır. Emperyalizm TDK sözlük karşılığı şu şekildedir; Bir milletin sömürü temeline dayanarak başka bir milleti siyasi ve ekonomik egemenliği altına alıp yayılması veya yayılmayı istemesi, yayılmacılık, yayılımcılık
Zayıf ülkenin ele geçirilmesinde emperyalist devletin maliyeti ise sömürülen ülke tarafından karşılanmaktadır. Sömürülen ülkeye sömürge ülke denilmektedir. Dünya siyasi tarihinde emperyalizm haklı gösterilmiştir. Geçmişte imparatorluklar başka ülkeleri sömürerek güçlenmiş ve büyümüştür.
Temel Kavramlar – Tanımlamalar
Egemen devlet, askeri, sosyal ve ekonomik anlamda güçlü olan devletlerdir.
Egemen ulus, Fransız ihtilali ile birlikte milliyetçilik akımı başlamış ve devletler ulusçuluk temelinde şekillenmiştir. Ulus devletlerde, yurttaşlar arasında ortak dil ve ortak hedef bulunmaktadır.
Sömürge devlet; emperyalist devletler tarafından kaynakları sömürülen devletlerdir.
Anti Emperyalizm, sömürgeciliğe karşı olanların savunduğu fikirdir. Sosyalistler ve sömürülen ülkenin milliyetçileri tarafından savunulur.
Emperyalizm Tarihi
Dünya tarihi; Asya, Avrupa, Ortadoğu, Akdeniz bölgelerinde birden çok imparatorluğun yıllar boyunca süren mücadelelerine tanık olmuştur. Hun ve Çin imparatorluklarının mücadeleleri, Pers ve Yunan mücadelesi bunlara örnek verilebilir. Büyük İskender, Doğu Akdeniz ve Batı Asya arasında bir imparatorluk kurarak; tüm insanların eşit yaşayacağı bir imparatorluk hayal etmiştir.
Modern anlamda, tüm Dünyada hakimiyetini sağlayabilen tek devlet ise İngiltere’dir. İngiltere’ye, imparatorluk zamanında, “güneş batmayan ülke” denilmekteydi. Sınırların genişliği sebebiyle, İngiltere’nin hakimiyetinin bulunduğu bir yerde güneş batarken diğer yerde güneş doğmaktaydı.
Sanayi devrimini gerçekleştirmiş İngiltere, Asya, Ortadoğu, Afrika, Amerika kıtalarında ülkelerin doğal madenlerini ingiltere’ye götürmüş; yerli insanları köle olarak kullanmıştır. 1700’lü yıllardan günümüze kadar İngiltere, emperyalist ülke niteliğini sürdürmüştür.
Sömürgeciliğin Sonucu: 1. Dünya Savaşı
Emperyalizmin kurucusu sayılabilecek, modern anlamda ilk sömürgecilik politikası güden İngiltere, İspanya, Fransa, Portekiz ve Hollanda devletleri 1800’lü yıllara kadar kendi aralarında mücadele etti. Bu tarihten itibaren, sömürgecilik arayışına Almanya, Rusya, İtalya gibi devletler de katıldı. Kaynakların kıt olması sebebiyle ve rekabetin artması anlaşmazlıklara ve çatışmalara neden oldu.
1900’lü yılların başlarında Dünya üzerinde artık keşfedilecek bir kalmaması, devletler arasında rekabet daha da arttı. Bu zaman kadar sömürgeci devletler arasındaki mücadele sömürge topraklarında yapılmaktaydı. Sırp asıllı bir gencin Avusturya-Macaristan kralını öldürmesi, Dünya savaşı için kıvılcım oldu. Emperyalist ülkelerin savaşa dahil olmasıyla Sırbistan ve Avusturya-Macaristan arasındaki savaş dünya savaşına dönüştü. Bu savaşla birlikte çatışmalar sömürgeci devletlerin topraklarına da taşındı.
Bu savaşın geride yatan sebebi, sömürgeciliğe yeni katılan devletlerin daha fazla pay almak istemesi ve daha eski emperyal devletlerin ise sömürgelerini korumak istemesidir.
Savaş sonucunda, ABD küresel bir aktör olarak uluslararası arenada yerini aldı. Ülke işgalleriyle klasik emperyalizm yerini mandacılığa bıraktı. Neo emperyalizm şekillenmeye başladı. Almanya’nın tüm ekonomik kaynakları İngiltere ve Fransa’ya bırakıldı. Osmanlı hakimiyetindeki bölgeler, Rusya, İngiltere, İtalya, Fransa, Yunanistan arasında paylaştırıldı. Avusturya ve Macaristan parçalandı.
Birinci Dünya savaşının ağır yükü, Almanya ve Osmanlı üzerine atıldı. Toprakları işgal edilen Osmanlı yıkılarak anti emperyalistler tarafından Mustafa Kemal Atatürk öncülüğünde Türkiye Cumhuriyeti kuruldu.
Savaşın devletler arasında yarattığı adaletsizlik, özellikle Almanya’da, daha uç fikirlerin toplumda karşılık bulmasına ve 2. Dünya Savaşına neden oldu.
Osmanlı ve Türkiye’de Emperyalizm
Avrupa’daki sanayi devriminin en büyük sonucu emperyalizmdir. Avrupa’da sanayi devrimi yaşanırken Osmanlı’da teknolojik ilerlemeler muhafazakarlar, din adamları, tutucular tarafından reddedilmiştir. Dolayısıyla, sanayi devrimi Osmanlı’da gerçekleşmemiştir.
Osmanlı; Avrupa, Asya ve Ortadoğu’da büyük bir alanda hakimiyet kurmuş ve buralardan vergi almıştır. Emperyalist devletler ise fethettikleri bölgelerin hem doğal kaynaklarını hem de işgücünü kullanmıştır. Osmanlı ise, ele geçirdiği bölgelerin doğal kaynaklarını ve işgücünü kendisi için kullanmamış sadece gelirlerinin belli bir bölümünü istemiştir. Bu yönüyle “Osmanlı sömürgeci miydi” sorusunun yanıtı olumsuz olmaktadır.
Bunların tersine, Osmanlı gerileme ve yıkılma dönemlerinde, Avrupalı devletlerin açık pazarı haline gelmesinden kaynaklı sömürülen ülke konumundadır. Bir taraftan savaşlarla ekonomik dengesi bozulmuş; diğer tarafından, halk Avrupalı tüccarlarla yarışamadığı için fakirleşmiştir.
Türkiye Cumhuriyetinin kurucuları Osmanlı’nın çöküşünün sömürge ülke olmasından kaynaklandığını görmüş ve anti emperyalist bir devlet politikası gütmüştür. Türkiye’nin dış politikası başka ülkelerin iç işlerine müdahale etmeyen; kendi iç işlerine de hiçbir ülkeyi müdahale ettirmeyen bir temeldedir. Yine, yeni cumhuriyetin kadroları, Osmanlı’nın çöküş sebebini üretim eksikliğinden kaynaklandığını düşünüp; devlet eliyle fabrikalar kurmuş, 5 yıllık kalkınma planları hazırlamışlardı.
Teorilerin Emperyalizm Tanımları
Emperyalizm kavramı, bir politika aracı olduğu için teorilerin özellikle ilgilendiği bir kavramdır. Teoriler, bir emperyalizm tanımı yapmış ve iyi ya da kötü olduğu konusunda hüküm belirtmişlerdir.
Muhafazakarlara Göre Emperyalizm
Muhafazakarlar, emperyalizmi gelişmiş bir ekonominin ve istikrarlı bir sosyal düzeni korumanın aracı olarak görmektedir. Dış ticarette yeni pazarlar bularak ve var olanları koruyarak; istihdam oranını korunuyor ve ülke içerisinde ihtilafları sömürge alanlarına yönlendiriliyor. Muhafazakarlar göre emperyalizm, ideolojik ve ırksal üstünlüğü somutlaştırmaktadır.
Liberallere Göre Emperyalizm
Liberallere göre emperyalizm, egemen devlette servet ve kapitalizmin büyümesine neden olurken; insanların tüketebileceğinden daha fazla mal üretilmesine sebep olur. Emperyalizm, üretim ve tüketimi dengelenmesini, karların maksimuma çıkarken maliyetlerin düşmesini sağlar. Zengin ülkeler, emperyalizmi bir araç olarak kullanmadıkları zaman, ücret kontrolleriyle üretim ve tüketimi dengelemeye çalışır.
Marksizm ve Leninizm’e Göre Emperyalizm
Sosyalistler emperyalizmi reddetmektedir ve emperyalizmle mücadele etmektedir. Çünkü, emperyal ülke, başka ülkelerin kaynaklarını kullanarak zengin olmaktadır. Sömürülen ülke ise daha da fakirleşmektedir. Bu durum, adaletsizlik yaratarak; Dünya’da zengin ve fakir ülke ayrımına yol açmaktadır. Keza, Lenin 1. Dünya Savaşında Rusya’yı savaştan çekmiş ve sömürge alanlarının yönetimini orada yaşayanlara devretmiştir.
Emperyalizm ve Kolonizm
Emperyalizm ve kolonizm aynı anlamlarda kullanılsalar da; aralarında farklılıklar bulunmaktadır. Kolonizm, emperyalizmin pratiğe dönüşmüş şeklidir. Emperyalizm ise bir fikirdir.
Kolonizm, güçlü ülkenin vatandaşlarının göç ederek yeni bölgelerin kaynaklarının sömürülmesi anlamında kullanılmaktadır. Emperyalizm ise, ülkeyi sömürürken sömürülen ülkenin yerlilerini kullanmaktadır. Kolonizm keşfedilen bölgelere; emperyalizm fethedilen bölgelere yapılır.
Klasik Emperyalizmin Doğuşu ve Bitişi
Emperyalizm, 1500’lü yıllarda doğmuş; 1914 (1. Dünya Savaşı) yılına kadar yayılmıştır. Bu zaman zarfında, İngiltere, İspanya, Fransa, Portekiz ve Hollanda büyük emperyalist devletlerdir.
Eski emperyalizm döneminde, emperyalist devletler; Amerika, Doğu Asya gibi bölgeleri keşfederek; buralarda yeni yerleşim yerleri kurdu. Bu sırada keşfedilen bölgelerdeki yerliler büyük bir soykırıma maruz kaldı. İspanyol kaşifler, Orta ve Güney Amerika’da 8 milyon yerliyi katletti.
İngiliz emperyalistler “Gold, God, and Glory” (Altın, Tanrı, Şan) söylemiyle, sömürgeciliği, zenginlik kaynağı ve dini misyonerlik aracı olarak kullandılar. İngiltere bu dönemde, Kuzey Amerika, Karayipler, Hindistan, Avustralya, Latin Amerika bölgelerinde koloniler kurdu.
Klasik emperyalizmin son dönemine kadar; Hindistan, Güney Afrika ve Avustralya’da İngiltere hakimiyetindeydi. Fransa, Kuzey Amerika ve Fransız Yeni Gine’deki Louisiana bölgelerini sömürdü. Hollanda, Doğu Hint Adaları’nı ve İspanya, Orta ve Güney Amerika’yı sömürdü.
Neo (yeni) Emperyalizm Nedir?
Neo emperyalizmin, klasik emperyalizmle aynı amacı taşımakla birlikte, yöntem olarak farklılaşmaktadır. Neo emperyalizm, sömürge ülkelerin yönetimlerini kontrol edebildikleri yöneticilere devretmiştir.
2. sanayi devrimiyle birlikte ulaşım kolaylaşmış ve üretim daha da artmıştır. Ürünlerin satılmaması durumunda bir krizle karşılaşmamak için Emperyalist devletler fethettikleri bölgelerde kalıcı olmak istemiştir. Bu sebeple İngiltere Asya, Ortadoğu ve Afrika bölgelerinde sömürgelerinin yönetimini hakimiyet altına alabileceği yerel liderlere bırakmıştır. Sömürge ülkelerdeki ekonomik geleceğini yasalarla meşrulaştırmıştır.
