Değerli okur,
2021 senesi kapımıza dayandı, Yılbaşına birkaç gün kaldı. Yılbaşı kutlamaları bu sene covid19 salgını nedeniyle yapılamayacak. Evlerde dahi toplanmanın riskli olduğu bu günlerde kalabalıktan uzak kalmak sağlığımız nedeniyle gerekli. Halk arasındaki deyişle insanlar PTT (Pijama-Televizyon-Terlik) üçlemesiyle evlerinde olacaklar.
Aslında bu durumun, toplum gelenek ve alışkanlıklarını İslami yapıya taşımaya çalışan iktidarı mutlu ettiğini yazabiliriz. Bilindiği gibi AKP iktidarı yılbaşı kutlamalarının yapılmasına karşıdır.
Yeni yıl yaklaşırken tebliğciler sarık ve cübbeleriyle ortaya çıkarak insanların kutlama yapmamalarını ve günah/haram olduğunu dayatırlar. Televizyonlar eğlence programlarını azaltırlar. Para kazanmak için noel baba kılığına girenler dövülür, plastik şişme noel babalar sünnet edilir. Müftüler fetva vererek; ” Noel baba aslında kötü bir adamdır, iyi olsa idi baca yerinden kapıdan girerdi” der. Elinde sopa ile dama çıkarak noel baba geldiğinde dövmek için bekleyen ileri zekâlılar elinde sopayla bekler. Toplum üzerinde bir baskı oluşur.
Tüm bunların nedeni yeni yıl kutlamalarının, chrismast, İsa’nın doğum günü olan 25 Aralık noel kutlamalarıyla karıştırılıyor olmasıdır. Aslında Yeni yıl kutlamaları, İsa’nın doğum günü kutlamasından ayrı ve farklı bir kutlamadır ve dini bir yönü yoktur. Bu konuda var olan görüşler yazının devamında okumanıza sunulmuştur.
Daha önemli olan konu ise; Noel kutlamalarının ve noel babanın atası Ön Türk’lerdir ve bu NARDUGAN ŞÖLENİ ve AYAZ ATA’dır. Yukarıda farklı kaynaklardan aldığım görsele baktığınızda, Ayaz Ata ve noel babanın giysileriyle, elindeki asa ile birbirine ne kadar benzediğini göreceksiniz. Diyebiliriz ki Noel Baba Ayaz Ata’nın kopyasıdır.
Şaman inanç ve kültüründe var olan Nardugan şölenlerinin ve Aya Ata’nın geçmişi ise noel kutlamalarından, hristiyanlığın doğuşundan ve Noel Baba’dan binlerce yıl öncedir. Yazının devamında ve aşağıdaki linklerde bu konuda daha çok bilgiye erişebileceksiniz.
https://nacikaptan.com/?p=33498
https://nacikaptan.com/?p=85075
https://nacikaptan.com/?p=8600
Yeni yılın sağlık ve mutluluk getirmesini dilerim
Naci Kaptan / 28.12.2020
BÖLÜM I
Bir Orta Asya Türk geleneği olan Ayaz Ata, Ak Ayas ve Nardugan şenlikleri yakın çağda nasıl Noel Ağacı, Noel Baba ve Yılbaşı etkinliklerine evrildi? Türklerin Ayaz Atası, nasıl Noel Baba oldu? Nardugan Bayramı nedir?
Türk, Altay ve Orta Asya mitolojisinde; “Soğuk Tanrısı” diye de kabul edilen “Ayaz Ata” öncelikle Kazak ve Kırgızlarda çok önemli olmakla beraber günümüze dek süregelen tarihi bir gelenektir.
Orta Asya Türk mitolojilerinde, özellikle Kazaklarda ve Kırgızlarda “Soğuk Tanrısı” ya da “Ayaz Han”, “Ak Ayaz” olarak da tanınır. Ay ışığından yaratılması nedeniyle ayaz yani soğuk havaya neden olduğu için Ayaz Ata adını almıştır. Ülker burcuna has olan altı yıldız, göğün altı boşluğudur. Ayaz Baba bu deliklerden yeryüzüne soğuk hava üfürür. Bu şekilde kış gelir.
Özellikle İslam öncesi Türklerin inanışına göre, Ayaz Ata, kış ayazında donmak üzere olan çaresiz kimsesizlere, açlara görünen ve onları koruyan bir aziz kişidir.
Orta Asya’da göçebe Türklerin yoğun olarak yaşarken kışları soğuk, yazlarıysa kurak ve sıcak bir iklim yaşanırdı. Orta Asya’da göçebe olarak yaşayan yerleşik bir yaşam düzeni kurmayan ön Türkler, tek tanrılı dinleri kabul etmeden önceki inanışlarında da, güçlü ritüelleri olan ve bu ritüellere bağlı olarak yaşayan bir toplumdu. Güneş, şaman Türklerin geleneksel hayatları içinde anlamlı ve önemli bir yer tutmaktaydı.
Ayaz, etimolojik olarak tüm Türk coğrafyasında “yakıcı soğuk” anlamında kullanılır. Ay, gökyüzünde net görülebile açık havalarda ortaya çıktığı için “Ay Tanrısının (Ayaz Han)” gökyüzüne insanlar için hediye ettiği düşünülmekteydi.
Ayaz uzun kış gecelerinde, yoğun yaşanan donma vakalarında barınaklardaki hayvanları, dışarıda mahsur kalan yaşlı, genç, çocuk gibi ailelerinin üyelerini donarak yitiriyorlardı. Bu tür korkunç olaylar halk arasında umutsuzluğun artmasına neden oluyordu.
Türkler, günümüze kadar çok değişik gelenekler edindiyse ve bunlar gelenek ve inanç olarak sürdüyse bu ritüelin sağlam alt yapıya dayanması ve bir özellik taşıması gerekiyordu. Bu inancın getirdiği duygularla yaşanan can kayıplarına ve bu kayıplardan dolayı oluşturduğu inançlara göre, 22Aralık gecesi ile beraber geceler kısalmaya başlarken gündüzler de uzamaya başlıyordu. Bunun için de gece ile gündüzün birbirleriyle savaştığına inanıyorlardı.
Geceyle gündüzün uzun süren mücadelesinden sonra gündüz yani aydınlık, karanlığı yani geceyi yenince çok büyük bir zafer kazanıyordu.
Bu doğal süreçte, gündüzün geceyi yenmesiyle, soğuk yüzünden kaybedilen canlar nedeniyle oluşan kederli hava yerini yaşama sevincine bırakıyor, insanların umutlarının artmasına ve huzur içinde hayatlarına dönmesine sebep oluyordu.
Ayaz ve her açıdan can yakan çileli kış günlerinin insanlara yaşattığı bu zor koşulların yerini mutluluğa ve eğlenceye dönüştürmek için yapılan eğlenceler tarihsel süreçte ritüele dönüştü. Asırlar boyunca özellikle Orta Asya Türkleri bu kutlamaları hep sürdürerek geleneksel hale getirdiler. Fakat bu inançlarını görselleştirmek ve hayatın devam ettiğini göstermek adına ve de bu ritüeli daha belirgin hale getirmek için akçam ağacı süsleme geleneği oluşturdular.
Asya Türkleri gecelerin kısalıp günlerin uzamaya başladığı dönemde akçam ağacını süslerler, ateş yakıp etrafında dans ederlerdi. Bu gelenek halen devam etmekte ve Nardugan Bayramı adıyla bilinmektedir. ‘Nar’ ateş ve ‘dugan’ doğan demek olduğundan Nardugan “doğan güneş”, yani uzayan gün anlamını taşır. Hayat ağacına bağlı bir diğer inanç da bu ağacın göğü tuttuğu ve göğün insanların üstüne çökmesine engel olduğudur.
Akça ağaç
Noel ağacı süslemesi de Asya kökenli olup Türklerin Avrupa’ya hediye ettiği bir kadim inançtan türemiştir. Hayat Ağacı inancının Asya kökenli olduğunu Amerika yerlilerinde de bulunmasından anlıyoruz. Hatta Amerikan Navajo halkına ait bir çizimde kutsal ağaç merkezde bir kare içinde bulunmaktadır. Kareyi çevreleyen küçük boyda çizilmiş olan kadınlar ellerinde demetlerle ağaca dua ediyorlar. Asya’dan Amerika kıtasına göç etmiş bu insanların bir doğa dini sayılabilecek olan şamanlığa inandıkları biliniyor. Kızılderili dediğimiz bu insanların güneş doğarken yaptıkları ayinler ve tüm bitkilerin ruh taşıdıklarına inanmaları Asya şamanlığının devamıdır.
BÖLÜM II
Noel sözcüğü Fransızca “nouvelle” yani “yeni” sözü ile ilgili olduğu ve “Yeni Yıl” kavramının Nardugan Bayramından batıya geçtiği anlaşılıyor. Bu geleneğin Asya halkları tarafından Anadolu’ya taşınmış olduğunu da görüyoruz. Anadolu’da kutsal hayat ağacının kadim dönemlerden beri önemli bir simge olarak devam ettiğini görüyoruz.
İlginçtir ki endüstri çağı ve tüketim toplumlarının yavaştan ortaya çıktığı 19. yüzyılda Türklerin Orta Asya geleneği olan Nardugan kutlaması Noel, 22 Aralıkta süslediği akçam Christmas Ağacı ve Ayaz Atası da Noel Baba’ya evirilerek bambaşka bir kültürün parçası olarak karşımıza çıkmaktadır. Nitekim 19 .yüzyılda Türklerin Nardugan kutlaması ve Ayaz Ata’sı karşımıza “Noel Baba”ya dönüşerek karşımıza çıkmaktadır.
Nardugan, Yılbaşı, Akçam ağacı ve Noel hakkında sağlam kaynak arayanlara Türkolog Murat Acı’nın araştırmaları tavsiye edilir. Araştırmacı; “Avrupa, Türkler, Büyük Bozkır”adlı kitabından: “Çam ağacı Mısır’da ve Filistin’de yoktu. İlk Hıristiyanlar bu ağacı bilemezdi. Türklerde ise bu ağaç çok önceden kutsal sayılırdı. Türklerin kök atası Sakalar idi. Türkler, Anadolu’ya 1071’de gelmedi, önceden farklı adlarla Anadolu’da hep var idi; Hattiler, İskitler, Kıpçaklar, Peçenekler vb.” şeklinde bir tez öne sürmektedir.
Ayrıca, Sümerolog Sayın Muazzez İlmiye Çığ’ın bu önemli kültürel Türk geleneği ilgili detaylı belgelere dayanarak kaleme aldığı bilimsel eserleri mevcuttur.
NOEL
her yıl 25 Aralık tarihinde İsa’nın doğumunun kutlandığı Hristiyan bayramıdır. Ayrıca Doğuş Bayramı, Kutsal Doğuş veya Milat Yortusu olarak da bilinir. 20. yüzyılın başlarından itibaren Noel, Hristiyan olmayanlar tarafından da kutlanan, dinî motiflerinden arınmış, hediye alışverişi etrafında yoğunlaşan bir bayram olarak da kutlanmaya başlamıştır.Bu seküler Noel versiyonunda mitolojik figür Noel Baba temel bir rol oynar.
Noel, her yıl dünyadaki Hristiyanların çoğunluğu tarafından 25 Aralık’ta kutlanır. Bazı ülkelerde kutlamalar 24 Aralık’ta Noel arifesiyle başlar ve 25 Aralık bitimine kadar devam eder. Ermeni Kilisesi gibi bazı Doğu Ortodoks Kiliseleri, Jülyen takviminde 25 Aralık’a denk gelen 6 Ocak’ı Noel olarak kutlarlar. Hristiyanların çoğunlukta olduğu bazı ülkelerde pratik olarak Noel tatili yılbaşı tatiliyle birleştirilir.
Bazı Ortodoks kiliselerinin Noel’i Jülyen takvimine göre kutlamasının nedeni, miladi (Gregoryen) takvimin Katolik Papa XIII. Gregory tarafından düzenlettirilmiş olmasıdır. Bununla birlikte bazı Ortodoks kiliseleri miladi takvime dönüşüm yapmış ve 25 Aralık’ta kutlamaya başlamıştır.
Noel, Hristiyanlıkta İsa’nın doğum günü olarak kutlanılır. İsa (MÖ 4 – MS 30-33), Hristiyanlıktaki temel figürdür. Doğum ve ölüm tarihleri konusunda, tarihçiler arasında fikir birliği yoktur.
İsa, Roma İmparatorluğu’nun Yahudiye eyaletinde kendisi de bir Yahudi olan Meryem’den dünyaya gelmiştir. Hristiyanlıkta ve İslamiyet’te tanrı tarafından babasız doğduğuna inanılır. Soyu, üvey babası Yusuf’a göre tayin edilir. Buna göre soyu Davud peygambere dayanır. İslami kaynaklarda ise Meryem’in daha sonra evlendiğine dair bir ifade yoktur.
İsa’nın doğumundan Kitab-ı Mukaddes’te yalnızca Luka ve Matta İncillerinde bahsedilir. Bazı iddialara göre İsa kış mevsiminde doğmamıştır. Luka İncili’ne göre İsa’nın doğduğu zaman çobanlar çayırlarda sürülerini otlatmakta idiler.Bazı kaynaklara göre Vaftizci Yahya Yahudi Fısıh (mayasız ekmek) bayramında yani 15 Nisan’da doğmuştur ve Vaftizci Yahya’dan altı ay sonra doğan İsa’nın Ekim ayı içinde doğmuş olması gerekir.
İsa’nın doğum günü olarak 25 Aralık’ın seçilmesinin, 3. yüzyıl başlarında İsa’nın ölüm tarihinin 25 Mart olarak tahmin edilmesiyle bağlantılı olduğunu rivayet etmektedirler. Aralarında Ermenilerin de olduğu Doğu Hristiyanları ise 6 Ocak (Epifani) tarihini üçüncü yüzyıldan itibaren Noel olarak kutlamaya başlamıştır.
Roma İmparatorluğu’nda İsa’nın doğumu anısına kutlanan bayramlarla ilgili en eski tarih olarak, 325 ve 336 tarihleri söz konusu edilmektedir. Buna göre Noel bayramı İmparator Büyük Konstantin’in saltanatının sonundan itibaren kutlanmaya başlanmıştır. Bu İznik’te yapılan Birinci Konsül (325) tarihi ile örtüşmektedir. MS 354 yılında Papa Liberius, 24 Aralık’ı 25 Aralık’a bağlayan geceyi İsa’nın doğum günü yıldönümü olarak ilan etmiştir.
BÖLÜM III
Ekonomi ve Noel
Noel sezonu, tipik olarak birçok ülkede ekonominin canlandığı bir dönemdir. Satışlar neredeyse tüm perakende sektörlerde ciddi biçimde artar. Noel’de satış yerleri hediyelik eşya ve dekorasyon malzemelerine ağırlık verdiği gibi yeni ürünleri de müşterilerle tanıştırır. ABD’de bu sezonun adı ‘Noel alışveriş mevsimi’ olarak geçer ve genellikle sezonun açılışı, ABD’de her yıl kasım ayının dördüncü Perşembe günü kutlanan Şükran Gününün ertesi günü olan Cuma günü olarak kabul edilir. Birçok Amerikalı alışveriş sezonunun başladığı bu Cuma gününü tarihe ironik bir gönderme olarak Kara Cuma olarak adlandırır.
Noel’in ekonomik yönünün 1800’lerden bu yana gittikçe önem kazanması dinî çevrelerde Noel’in dinî anlamını kaybedip ticarileşmesine yönelik kaygıları arttırmaktadır. Noel bugün nüfusunun yüzde 60’ından fazlası tanrıya inanmayan İngiltere, Fransa gibi ülkelerde bile coşkuyla kutlanmaktadır. Hristiyan çevreler ise Noel’in bir alışveriş ve hediye bayramı haline gelmesinden ve çocukların Noel Baba’ya, İsa’dan daha fazla önem vermesinden endişe duymaktadırlar.
Winterval,
yeni yıla yaklaşırken ve yeni yılda kutlanılan tüm kış festivallerini kastetmek için kullanılan bir sözcüktür. İngilizce winter (kış) ve festival kelimelerinin birleşiminden oluşmuştur. Winterval sözcüğü, yılbaşı, Hristiyan Noel, Yahudi Hanuka, Neopagan Yule ve Kızılderili Kwanzaa kutlamaları gibi farklı din ve kültürlerde kutlanan tüm kış festivallerini bir bütün olarak tanımlamak için kullanılmaktadır.
Yılbaşında ilk akla gelen isim olan Noel Baba Kimdir. Santa Claus olarak bilinen ve tüm dünyaca tanınan Noel Baba hakkında bilinmeyenler?
Dünyanın birçok şehrinde, yüzlerce insan için Aralık ayı; yeni yıla ramak kala girişilen hazırlıklar, sevdiklerine alınan hediyeler, süslenen çam ağaçları ve bu sürecin başkahramanı Noel Baba demektir.
Noel Baba, yılbaşının en vazgeçilmez karakteridir ya da dünya literatüründe en bilinen ismiyle Santa Claus. Çocuklar için armağan, yetişkinler için umut dağıtan, bununla beraber dinler arası birtakım tartışmalara sebep olan aksakallı, kırmızılar içindeki ihtiyar…
Bugün Noel Baba dediğimiz karakter her ne kadar 20. yüzyılın reklam anlayışı tarafından yaratılsa da, gerçekte Anadolu’dan doğan bir şahsiyetti Santa Claus.
