Sanayi Devrimi
Sanayi Devrimi buhar gibi yeni güç kaynaklarının kullanımı ve makineleşme sayesinde üretim yapısında ve ekonomide meydana gelen büyük ve köklü değişimdir. Sanayi İnkılabı şeklinde de ifade edilir. 18. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de başlamıştır.
KISACA ÖZET
Nedenleri
– Avrupa’da genel nüfus artışı ve şehirlerin nüfusunun artması.
– Sömürgecilik sayesinde sermaye birikiminin oluşması.
– Teknolojik ilerlemeler sonucunda buhar makinesi gibi yeni üretim araçlarının ortaya çıkması.
– Kapitalizmin gelişmesi (bankacılık, sigortacılık, çok ortaklı şirketler, vs.), girişimciliğin artması ve ticaret hukukunun gelişmesi sayesinde sanayi yatırımlarının artması.
– Özel mülkiyetin, ekonomik ve ticari hakların güvence altına alınmasıyla güvenli ve istikrarlı bir ekonomik ortamın oluşması.
Gelişmeler
– 18. yüzyılın ikinci yarısında İngiltere’de başladı. Daha sonra Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika’ya yayıldı.
– İlk olarak tekstil ve demir-çelik sektörlerinde başladı.
– İlk dönemlerde buhar gücüyle işleyen makine ve araçlar (tren, gemi, vs.) ortaya çıktı. Daha sonraki dönemlerde elektrikli ve benzinli makine ve araçlar kullanılmaya başlandı.
Sonuçlar
– Şehirlerin nüfusu arttı. Kırsal bölgeler ve tarım sektörü eski önemini kaybetti.
– İşçi sınıfı ortaya çıktı. İşçi mücadelesi, sendikacılık ve sosyalizm doğdu.
– Sömürgecilik yaygınlaştı. Sanayileşen ülkeler arasında sömürgecilik rekabeti ortaya çıktı. Bu durum 1. Dünya Savaşının çıkmasına etki etti.
– Çevre sorunları arttı.
– İnsanların genel refah düzeyi arttı.
– Bilimsel ve teknik gelişmeler hızlandı.
Sanayi Devriminin Nedenleri
Nüfus Artışı ve Şehirlere Göç
Avrupa’nın nüfusu 16. yüzyıldan itibaren artmaya başlamıştır. Artan nüfus tüketici talebinin artmasını, ticaret ve ekonominin canlanmasına sağladı. Kırsal kesimlerde artan nüfusun bir bölümü kentlere göç etti. Böylece sanayi üretiminde çalışmaya hazır bol iş gücü oluştu. Tüm bunlar Sanayi İnkılabına zemin hazırladı.
Sömürgecilikten Gelen Sermaye Birikimi
Coğrafi Keşifler ve sonrasında başlayan sömürgecilik sayesinde Avrupa’da 16. yüzyılın başından itibaren büyük bir zenginleşme yaşandı. Sömürge topraklarından gelen zenginliklerin oluşturduğu refah ortamı, tüketim talebi ve sermaye birikimi Sanayi Devriminin doğmasında önemli bir rol oynadı.
Bilimsel ve Teknik Gelişmeler
James Watt, Buhar Makinesi
James Watt’ın buhar makinesi (1763) Sanayi Devrimini başlatan en önemli teknik gelişmedir.
18. yüzyılda Avrupa’da bilim ve teknik alanında büyük bir gelişme yaşandı. Bu yüzden bu döneme Aydınlanma Çağı denilmiştir. Buhar makinesi icadı, tekstil makinelerinin geliştirilmesi gibi teknik gelişmeler sayesinde üretim yapısı değişti.
Kapitalizmin ve Girişimciliğin Gelişimi
Avrupa’da 15. yüzyıldan itibaren burjuvazi ve kapitalizmin gelişmiştir. Önceleri en önemli zenginlik kaynağı toprakken, yavaş yavaş sermaye, ticaret ve girişimcilik ön plana çıkmaya başlamıştır. Bankacılık ve sigortacılığın gelişmesi büyük sanayi yatırımlarının doğmasını sağlamıştır. Şirketler hukukunun gelişmesiyle çok ortaklı büyük şirketler ortaya çıkmıştır. Ayrıca ticaret hukukunun gelişmesi ve özellikle patent olgusunun ortaya çıkması önemlidir. Patent sayesinde yeni icatların mali olarak korunmaya alınması ve böylece büyük miktarlarda parasal gelir elde edilmesiyle teknik gelişmeler hızlandı.
Hukuki Gelişmeler
17. ve 18. yüzyılda özellikle İngiltere’de bireysel hak ve özgürlükler açısından önemli gelişmeler yaşandı. Özel mülkiyet kanunların güvencesi altına alındı. Bu durum sanayi ve ticari faaliyetler açısından güvenli ve istikrarlı bir ortam yarattı.
Sanayi İnkılabının Başlaması
James Watt’ın 1763’de buhar makinesini bulması Sanayi Devrimini tetikleyen olayların başında gelir. Buhar makinesi önce kömür madenlerinde ve tekstil atölyelerinde kullanılmaya başladı. Daha sonra buharlı tren ve gemi ortaya çıktı. Bir başka önemli teknik gelişme kaliteli ve büyük miktarlarda çelik üretimini sağlayan üretim süreçlerinin geliştirilmesidir. Çelik üretiminin gelişmesiyle makineleşme arttı. Tekstil makinelerinin geliştirilmesiyle kitlesel üretim ve fabrikalar ortaya çıkmaya başladı. İngiltere’de ortaya çıkan sanayileşme önce Kuzey Avrupa ve Kuzey Amerika’ya, daha sonra Avrupa’nın diğer bölgeleri ve Japonya gibi ülkelere yayıldı.
Buharlı tren Sanayi İnkılabının en önemli sembollerinden birisidir.
İkinci, Üçüncü ve Dördüncü Sanayi Devrimleri
Buhar makinesi, kömür, çelik ve tekstil sektörünün ön planda olduğu sanayileşmenin ilk aşamasını bazı tarihçiler Birinci Sanayi Devrimi olarak nitelemektedirler. 19. Yüzyılda elektrik enerjisinin ve petrol, doğalgaz gibi akaryakıt kaynaklarının kullanımı, elektrikli ve benzinli motorların geliştirilmesi, otomobil, uçak ve benzeri araçların icadı gibi ilerlemeler neticesinde sanayileşme yeni bir aşamaya ulaştı. Bu gelişme İkinci Sanayi Devrimi olarak adlandırılıyor.
1960’lı yıllardan itibaren bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ve sonrasında meydana gelen gelişmeler Üçüncü Sanayi Devriminin kapısını aralamıştır. Son yıllarda robot teknolojisinin gelişmesi, yapay zeka, üç boyutlu yazıcılar, Nesnelerin İnterneti, sürücüsüz arabalar gibi üretim yapısını tamamıyla değiştirmeye aday gelişmeler de Dördüncü Sanayi Devrimi veya Sanayi 4.0 olarak nitelendirilmektedir.
Sanayi İnkılabının Sonuçları
Sanayi Devrimi sadece üretim ve ekonomik yapıyı değil, insan hayatının tüm alanlarını derinden etkileyen sonuçlar doğurdu.
Şehirlerde Nüfus Artışı
Fabrikaların ortaya çıkmasıyla şehirlerde iş imkanlarının artmasıyla, kırsaldan şehirlere olan göç hızlandı. Şehirlerin nüfusu arttı.
İşçi Sınıfının Ortaya Çıkışı ve Sosyalizm
Sanayi sektörün büyümesiyle işçi nüfusu arttı. İlk dönemlerde çok yoğun bir emek sömürüsü vardı. İşçilerin çalışma ve yaşam şartları çok kötüydü. Küçük yaşlardaki çocuklar işçi olarak çalıştırılıyorlardı. Bu durum işçi mücadelesinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu gelişme giderek sosyalizm ve komünizm akımlarının doğmasına yol açmıştır.
19. Yüzyılda fabrikada çalışan çocuklar. Sanayileşmenin ilk dönemlerinde çocuk emeği sömürüsü çok yaygındı.
Sömürgeciliğin Yayılması
Sanayi İnkılabıyla birlikte üretim için ham madde ve üretilen mallar için pazar ihtiyacı arttı. Sömürge toprakları sanayileşen ülkeler için hem ham madde kaynağı, hem de pazar haline geldiler. Ayrıca Batı ülkeleriyle dünyanın geri kalanı arasındaki gelişmişlik ve teknoloji farkı iyice açıldı. Batının askeri ve ekonomik üstünlüğü perçinlendi. Tren ve buharlı gemilerle ulaşımın kolaylaşması sömürge topraklarının askeri ve siyasi kontrolünü kolaylaştırdı. Tüm bu sebepler sömürgeciliğin yayılmasına sebep oldu. Ham madde ve pazar arayışı sanayileşen ülkeler arasında sömürgecilik yarışının doğmasına sebep oldu. Bu nedenle çıkan çatışma ve rekabet Birinci Dünya Savaşını hazırlayan en önemli faktörlerden birisidir.
Buharlı traktör
Çevre Sorunları
Sanayileşmeyle birlikte fosil yakıtların tüketimi çevre kirliğini arttırdı. Ormanlar, tarımsal araziler ve benzeri doğal kaynakların yok olması hızlandı.
Genel Refahın ve Yaşam Düzeyinin Artması
Sanayi Devriminin işçi sınıfı ve sömürge halkları üzerinde olumsuz etkilerinin yanı sıra, uzun vadede tüm insanlar için olumlu etkileri de olmuştur. Sağlık alanındaki gelişmeler sonucunda veba, humma, sıtma gibi önceki dönemlerde milyonlarca insanın ölümüne sebep olan hastalıklar ortadan kalktı. Ortalama insan ömrü uzadı. İşçi sınıfı mücadeleleri sonucunda sosyal ve ekonomik haklar ortaya çıktı. Geniş halk kesimlerinin genel refah seviyesi önceki dönemlere göre iyileşti.
Bilimsel ve Teknik Gelişmelerin Hızlanması
Sanayi Devrimiyle birlikte bilimsel ve teknik gelişmelerin ekonomik kalkınma ve zenginleşmedeki rolü arttı. Bu durum devletlerin ve şirketlerin bilimsel araştırmalara çok daha fazla yatırım yapmalarını sağladı. Böylece bilimsel ve teknik gelişmeler hızlandı. 19. Yüzyılda bilimsel icatlar adeta patlama yaptı.
